Orta Doğu’da iki devletli konfederasyon önerisi

İsrail ve Filistin’den kamuoyunda tanınmış kişilikler, tıkanan Ortadoğu barış sürecini canlandırmak için yeni bir teklif getirdi.

Ortalarında eski üst seviye yetkililerin de bulunduğu kümenin kamuoyuna açıkladığı plan, İsrail’in 1967 savaşında ele geçirdiği Batı Şeria’nın geniş kesitleri, Gazze ve Doğu Kudüs’te hâkim olacak bağımsız bir Filistin devleti kurulmasını öngörüyor. Plana nazaran İsrail ve Filistin devletleri başka hükümetlere sahip olacak, fakat güvenlik, altyapı ve iki halkı da ilgilendiren öteki bahislerde üst seviye uyum içinde bulunacak.

Plan, büyük ölçüde 2003 yılında oluşturulan Cenevre Teşebbüsünün tekliflerine dayanıyor. O periyot iki taraftan eski yetkililer ve aydınlar bir ortaya gelerek Ortadoğu sıkıntısına tahlil tekliflerini sıraladıkları gayrıresmi ve bağlayıcılığı bulunmayan Cenevre Mutabakatı’na imza atmıştı.

Bugün kamuoyuna açıklanan yaklaşık 100 sayfalık konfederasyon planı, pürüzlü kilit bahislere tahlil konusunda da ayrıntılı teklifler içeriyor.

Yahudi yerleşimcilere Batı Şeria’da kalma imkanı

Planın en tartışmalı kısmı ise Yahudi yerleşimciler konusu. Taslağa nazaran İsrail işgali altında Batı Şeria’ya yerleşen yaklaşık 500 bin Yahudi yerleşimciye bölgede kalma imkanı tanınacak. Hududa yakın büyük Yahudi yerleşimleri birebir toprak mübadelesiyle İsrail topraklarına katılacak. Batı Şeria’nın iç kesitlerinde yaşayan Yahudi yerleşimcilere ise taşınma ya da Filistin devletinde süresiz oturuma sahip olma seçenekleri tanınacak. 1948 yılında İsrail devletinin kurulmasıyla mülteci pozisyonuna düşenler dahil, birebir sayıda Filistinliye de Filistin vatandaşı olarak süresiz oturma müsaadesiyle İsrail’e yerleşme imkanı verilecek.

Cenevre Teşebbüsü’nün kurucularından eski üst seviye İsrailli yetkili ve barış müzakerecisi Yossi Beilin, Yahudi yerleşimcilerin Filistin topraklarından kitlesel tahliyesi konusu masadan kaldırılarak, planın yerleşimciler açısından daha kabul edilebilir hale getirilebileceğini kaydetti.

Beilin, Yahudi yerleşimcilerle çatışma tehdidinin iki devletli tahlil isteyenlerin işini zorlaştırdığını belirterek, planda yer aldığı formuyla bir konfederasyonun Yahudi yerleşimciler açısından da daha makul görülebileceğini belirtti.

“Bazı ödünler vermemiz gerekiyor”

Cenevre Teşebbüsüne dahil Filistinliler ortasında öne çıkan isimlerden Hiba Hüseyni de Yahudi yerleşimciler konusundaki teklifin “çok tartışmalı” olabileceğini kabul etmekle birlikte planın bütün olarak Filistinlilerin kendi devletlerini kurma amacına hizmet edeceğini kaydetti. 1994 yılında barış görüşmelerinde Filistin müzakere heyetinde danışman olarak yer alan Hüseyni, “Kolay olmayacak. 1948’den beri üzerinde çalıştığımız devlet kurma ve kendi bahtını tayin etme hakkına ulaşmak için kimi ödünler vermemiz gerekiyor” diye konuştu.

İki tarafın da başşehir olarak gördüğü Kudüs’ün statüsü, hudutların sonuncu hali ve Filistinli mültecilerin durumu üzere pürüzlü hususların konfederasyon içindeki iki farklı devlet tarafından daha kolay bir halde çözülebileceğini belirten Hüseyni, kesin bir muahede öncesinde tüm detayları tahlile bağlama uğraşlarının şimdiye kadar başarılı olmadığını hatırlatarak “Şimdi süreci bilakis çeviriyoruz ve tanımayla başlıyoruz” dedi.

Plan ABD ve BM’ye sunulacak

İsrail Dışişleri Üst Kurumu ve Filistin Özerk İdaresinden planla ilgili bir değerlendirmede bulunulmadı.

İsrail’in misyondaki Başbakanı Naftali Bennett, eski bir Yahudi yerleşimci başkanı ve Filistin devletine karşı çıkıyor. Koalisyon muahedesi gereği Başbakanlık vazifesini 2023’te devralması planlanan Dışişleri Bakanı Yair Lapid ise iki devletli tahlile dayanak veriyor. Milletlerarası toplum da iki devletli tahlili Ortadoğu barışı için tek gerçekçi seçenek olarak görüyor.

Filistin toprağı olan Batı Şeria’yı Yahudi halkının tarihi ve dini merkezi, İsrail’in ayrılmaz bir kesimi olarak gören Yahudi yerleşimciler, İsrail siyasetinde de kıymetli bir baskı ögesi oluşturuyor. Batı Şeria’nın iç kısımlarında yaşayan Yahudi yerleşimciler, İsrailliler ortasındaki en radikal kesim olarak biliniyor ve her cins toprak paylaşımına karşı çıkıyor. Filistinliler Yahudi yerleşimcileri barış önündeki en kıymetli mahzurlardan biri olarak görüyor. Memleketler arası toplumun kıymetli bir kısmı, Filistin topraklarında kurulan yerleşimleri yasa dışı olarak görüyor.