Memleketler arası Af Örgütü Türkiye: Milyonlarca Filistinlinin on yıllardır uğradığı ızdırap ve ihlallerin sebebi İsrail’in ‘apartheid’ rejimidir!

Memleketler arası Af Örgütü’nün (UAÖ) İsrail’in Filistinlilerin haklarını denetim ettiği tüm bölgelerde, Filistin halkına yönelik uygulamalarını detaylarıyla incelediği rapor, dünyanın birçok farklı noktasında ses getirdi. Memleketler arası Af Örgütü, bu raporda İsrail hükümetini Filistin halkına karşı resmen “apartheid” (sistemsel ayrımcılık) hatası işlemekle suçladı. İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid, rapor şimdi yayımlanmadan içindeki suçlamaları reddederek UAÖ’yü taraflı olmakla, hatta “Yahudi zıtlığıyla” suçlamıştı.

Raporun içeriğini ve yayımlanmasına bağlı gelişmeleri T24’e pahalandıran UAÖ Türkiye Savunuculuk & İnsan Hakları Eğitim Program Yöneticisi Ruhat Akşener, Lapid’in yansısının “UAÖ’nün son derece sağlam delillere dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu dehşetle ilintili olduğunu” söyledi. Akşener, ‘Yahudi’ karşıtlığı- yani antisemitizm suçlamasıyla ilgili olarak da, “İsrail halkı ya da Museviler değil ki, Filistinlilere yönelik apartheid uygulamasını yapan ve buna on yıllardır sistemli biçimde devam eden İsrail devleti, süregelen hükümetleri” değerlendirmesinde bulundu.

Daha evvel diğer çalışmalarda da İsrail’in ‘apartheid’ uygulamakla suçlandığını söz eden Akşener, UAÖ’nün raporunu bunlardan ayıran en kıymetli bulgulardan birini şöyle özetledi:

“Raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öbür ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır”

Akşener, “Filistinlilerin onlarca yıldır bu kadar zulüm ve ihlale maruz kalmasının kıymetli sebeplerinden biri de milletlerarası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik” dedi ve UAÖ’nün kampanyalarının yanı sıra kamu yönetimi nezdinde, memleketler arası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarını sürdüreceğini vurguladı.

Akşener’in T24’ün sorularına verdiği karşılıklar şöyle…

“İsrail’in Filistinlilere nasıl ‘aşağı bir ırksal grup’ olarak muamele ettiğini belgeliyoruz“

Öncelikle biraz raporun içeriği hakkında konuşalım. Size nazaran en çarpıcı bulgular ne oldu?

Raporumuz 4 yılı aşkın bir müddette gerçekleştirilen çok kapsamlı çalışmalar sonucunda elde edilen bulgulara dayanarak açıklandı. Bu rapor için ayrımcı yasalar, siyasetler, uygulamalar, zorla tahliye, idari gözaltı, azap, hukuka alışılmamış öldürme, temel hak ve özgürlüklerin kısıtlanması üzere çok sayıda ihlali mercek altına aldık. İlgili İsrail mevzuatını, yönetmelikleri, askeri buyrukları, hükümet direktiflerini, İsrail Parlamento arşivi, ilgili imar ve planlama dokümanlarını, bütçeleri, mahkeme kararlarını, kamuya açık çok sayıda belgeyi inceledik. Hem daha evvel kendi yaptığımız raporlar hem de çok sayıda farklı insan hakları kurumunun rapor bulgularını apartheid çerçevesinde inceledik, onlarca görüşme ve tanıklık dinledik, hukuk uzmanlarına ve danışmanlara danıştık. Milyonlarca Filistinlinin on yıllardır, her gün karşı karşıya kaldığı ızdırap ve ihlallerin temel sebebinin İsrail’in uyguladığı apartheid rejimi olduğunu, bütün bu bulgu ve delillere dayanarak saptadık. Raporumuzda İsrail’in Filistinlilere nasıl aşağı bir ırksal küme olarak muamele ederek, hakları üzerinde kontrol sahibi olduğunu, ayrımcılık uyguladığını ve onlara bu formda baskı yaptığını belgeliyoruz.

Elbette, dünyadaki kıymetli çatışma alanlarından biri olarak, daha evvel de bu bölgedeki ihlallere dair raporlar ve araştırmalar yayımlandı. Apartheid argümanı da çok sayıda kurum, insan hakları savunucusu ve akademisyen tarafından lisana getirildi. Lakin raporumuzda ulaşılan bulgulardan en dikkat çekeni, İsrail yetkililerinin ister İsrail’de, ister işgal altındaki Filistin topraklarında, ister öbür ülkelerde mülteci olarak, kendi fiili kontrolleri altında yaşayan tüm Filistinlilere karşı bir apartheid sistemini dayattığıdır. Bu açıdan, bu kadar geniş kapsamlı formda Filistinlilerin bir apartheid sistemine mahkum edildiği bulgusu, raporun evvelkilerden en ayırt edici özelliği.   

1948’de İsrail’in kuruluşundan bu yana, İsrail devletinin siyaseti sistematik olarak Filistinlilere yönelik bir ayrımcılık gayesini barındırıyor. On yıllardır Filistinlilere yönelik şuurlu biçimde bir ötekileştirme, fakirleştirme siyaseti uygulanıyor. Filistinliler meskenlerinden zorla tahliye ediliyor, meskenleri yıkılıyor, aileleri bölünüyor, denetim noktaları ve duvarlarla engelleniyor. Filistinli mültecilerin işgal altındaki topraklara ve İsrail’e dönüş hakları tanınmıyor, devlet takviyeli ırkçı bir kamu toprağı idaresi var, önemli sirkülasyon kısıtlamaları ve ayrımcılık kelam konusu. Ekonomik ve toplumsal haklar tanınmıyor, İsrail mahkemeleri bu ihlallere dair tahlil sağlayamıyor. Tekrar, bunların yanı sıra Filistin topraklarında İsrail güçleri Filistinlilerin haklarına hürmet gösterilmesini talep eden protestoları bastırmak için de sistemli biçimde öldürücü güce başvuruyor.

“Apartheid,  çok önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir suçtur“

‘Apartheid’ sözü birçok kişinin aklına pek doğal Güney Afrika’yı getirecektir. Bu apartheid tarifini da biraz açabilir miyiz?

Apartheid, tarif olarak bir ırksal kümenin öteki bir ırksal küme üzerinde kontrol altına alma hedefli, yasalar, siyasetler ve uygulamalar aracılığıyla kurduğu kurumsallaşmış baskı ve tahakküm rejimidir, sistematik, uzun periyodik ve zalimane muameledir.  Fakat bu kabahat, salt olarak bir ırksal kümenin daima olarak zalimane hareketlere maruz kalmasını da gerektirmiyor. Buradaki kilit öge, aksiyonların geniş tesirli biçimde yasalar, siyasetler ve uygulamalardan oluşan bir sistemlilik içerisinde gerçekleşmesi. İşte raporumuz esasen bu sistemliliği ve tesir alanındaki genişliği ortaya koyuyor aslında. Çünkü, apartheid cürmünü tespit için, bir baskı ve tahakküm sisteminin yürürlükte olduğunu göstermek gerekiyordu.

Memleketler arası kamu hukukunun ihlali olarak apartheid,  çok önemli bir insan hakları ihlali ve insanlığa karşı işlenen bir kabahattir. Hatanın tarifi Apartheid Kabahatinin Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Ait Milletlerarası Sözleşme’de ve Milletlerarası Ceza Mahkemesi’nin Roma Statüsü’nde düzenleniyor.

Apartheid kavramı üzerinden akıllara çabucak birinci olarak Güney Afrika örneğinin gelmesi olağan, çünkü milletlerarası toplum bu kavramı Güney Afrika’daki siyasal sisteme bir reaksiyon olarak kullanmaya başladı. Lakin elbette bu cürmü tanımlayan, yasaklayan, kabahat sayan kontratlar kozmik düzlemde kaleme alındı. Bu bağlamda, farklı periyotlarda ve yerlerde yaşanan ve benzeri çeşitten ihlallerin birebir olduğu ya da karşılaştırılabilir olduğunu argüman etmeyiz. Bunları başka biçimde ele alırız. Örneğin, 2017’de de Myanmar hükümetinin Arakanlı Müslümanları bir apartheid sistemine tabi tuttuğunu tespit eden bir rapor yayımladık. Lakin şunu kesinlikle vurgulamam gerekiyor ki, baskı ve tahakküm sistemleri özdeş değildir, devletlerin gerçekleştirdiği ihlallerde ve uyguladıklarında karşılaştırmalar yapmaya çalışmıyoruz, sağlıklı bir kıymetlendirme için her birini şartlara ve araştırmalarımızın bileşenlerine nazaran elbette özgün olarak ele alıyor ve kıymetlendiriyoruz.

“İsrail’in raporumuza reaksiyonu, raporumuzun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgularının yaratmış olduğu dehşetle ilintili“

İsrail Dışişleri Bakanı Lapid, şimdi rapor yayımlanmadan sert bir reaksiyon gösterdi. İsrail’in bu reaksiyonunu nasıl yorumluyorsunuz?

Devletlerin ihlallerini ve cürümlerini ispatlara dayalı biçimde raporlarla ortaya çıkaran insan hakları kurumlarına ve bu tip çalışmalara dair reaksiyonlarına alışkın olduğumuzu söylemem gerekiyor, olağan karşılıyoruz elbette. Lakin bu reaksiyonun son derece sağlam ispatlara dayalı apartheid bulgumuzun yaratmış olduğu endişeyle ilintili olduğunu da belirtmem gerekiyor. Bir manada kanıtlarımızın sağlamlığı, bu suça dair İsrail devletinin tepkisinin büyüklüğü ile orantılı.

Raporumuz daha açıklanmadan İsrail hükümeti kurumumuzu ağır ve temelsiz tabirlerle suçladı. Memleketler arası Af Örgütü üzere, yıllardır ırkçılık aksisi çalışmalar yapan bir kuruma  antisemitizm suçlaması yapmaya varan yansılar verildi. Lakin elbette bu yansılar saçma lakin bekleniyordu, çünkü raporumuz İsrail devletinin apartheid sistemi uygulaması nedeniyle meydana getirdiği ağır kabahat ve ihlalleri ortaya koyuyor, mevzunun rastgele bir ırk ya da etnik kökenle ilgisi yok. Bu açıdan raporun muhatabı da bu reaksiyonları veren İsrail hükümeti aslında. Milletlerarası Af Örgütü gerçekleri raporlamaktan ve insan hakları odaklı çalışmalarından bu reaksiyonlar sebebiyle elbette vazgeçmeyecek. Ortada ağır ihlaller, insanlık hatası ve gerçekler var. Rapor, bu gerçeklerin hepsine çelişkisiz biçimde yer veriyor. Bugün İsrail’in herkese açık yasalarında yazanlar tam da ırk ayrımına dönük sistemli uygulamaların şahsen delili, rapor hangi uygulamanın apartheid tarifinin neresine denk geldiğini ayrıntılarıyla gözler önüne koyuyor.

Lapid tıpkı vakitte Af Örgütü’nü ‘yalancılık’, ‘taraflılık’ ve hatta ‘dünyanın her yerindeki Musevileri tehlikeye atmakla’ suçladı. Bu suçlamalara nasıl cevap veriyorsunuz?

Raporun yayımlanması, Türkiye ve İsrail’in ilgilerinde olağanlaşma yaşandığı bir periyoda denk geldi. Bulgularınız doğrultusunda Ankara’dan beklentileriniz nedir?

Öncelikle şunu belirtmeliyim, rapor şimdiden tüm dünya gündeminde geniş yer buldu, elbette yalnızca Türkiye ile sonlu değil. Medya izlemelerimiz gösteriyor ki raporumuz bu hayati sorunu yine dünya gündemine taşıdı, çeşitli devletlerden rapora ait reaksiyonları de izliyoruz. Esasen, bu rapor hem bir sonuç hem de başlangıç; bir araştırmanın sonucu lakin geniş çaplı bir kampanyanın da başlangıcı bizim için. Kamuoyunun bu kampanyaya ülkelerde vereceği takviye İsrail hükümetine dönük baskının tonunu belirleyecek.

Tüm ülkelerde olduğu üzere biz de Türkiye’de, kampanyamızı başlattık.

Devletler ortasında aktüel siyaset ile ilgili tansiyon ya da olağanlaşma periyotları, esasen insan hakları ihlallerinden, bu ağır ihlalleri ve cürümleri ortaya çıkaran hak savunuculuğundan ve raporlardan bağımsız bir yerde değerlendirilmeli. İnsan hakları ihlallerine, somut ispatlara dayalı bu halde raporlara dair elbette istisnalar olmadan, kozmik insan hakları doğrultusunda tüm devletler gerekeni yapmalı, memleketler arası toplumun bir modülü olarak sorumluluklarını gündelik siyaset gündeminden bağımsız olarak yerine getirmeli. Beklentimiz tümüyle bu istikamette.

“UCM’yi apartheid hatasını da değerlendirmeye çağırıyoruz“

Rapor, İsrailli yetkilileri açıkça insanlığa karşı cürüm işlemekle suçluyor. İleride gerçekçi olarak, bu kararların sorumlularının Memleketler arası Ceza Mahkemesi’nde yargılanabileceğini düşünüyor musunuz?

İsrail birçok milletlerarası kontrat kapsamında yükümlülüklere sahip. Bu nedenle milletlerarası insan hakları hukuku unsurları doğrultusunda ve ayrımcılık yapmaksızın İsrail ve işgal altındaki Filistin topraklarındaki tüm Filistinlilerin eşit ve eksiksiz insan haklarını tanımalı, işgal altındaki topraklardaki Filistinlilerin memleketler arası insancıl hukuk kapsamındaki teminatlarına hürmet gösterilmesini sağlamalıdır.

Raporumuzda, kozmik yargı yetkisini kullanması için ilgili öbür yapılara olduğu üzere Milletlerarası Ceza Mahkemesi(UCM)’ne de davetimiz var. Bilindiği üzere, UCM yargı yetkisini yalnızca Roma Statüsüne taraf olarak mahkemenin yargı yetkisini tanımış ülkelerde işlenen cürümler ve bu ülkelerin vatandaşlarının işlediği cürümlere dair kullanabiliyor. Filistin devleti Haziran 2014’ten bu yana Doğu Kudüs ve işgal edilmiş Filistin toprakları üzerinde yargı yetkisini kabul etmiş, 2015 yılından itibaren de Roma Statüsüne taraf olmuş durumda. UCM savcılığı, 2015 yılında bir ön inceleme başlattığını açıkladı ve  Mart 2021’de Filistin’deki durum hakkında bir soruşturma başlattığını duyurdu. Bu mevzuda yargı yetkisi Doğu Kudüs dahil olmak üzere Gazze ve Batı Şeria’yı kapsamakta. UCM’yi işgal altındaki Filistin topraklarında devam eden soruşturmasında apartheid cürmünü da değerlendirmeye çağırıyoruz.

Ayrıyeten, BM Güvenlik Konseyi’nin UCM’nin bölgesel yargı yetkisi kısıtlaması nedeniyle kendi kendine harekete geçemeyeceği bölgelerde işlenen ve Roma Statüsü’nde tanımlanan cürümleri mahkemeye taşıma yetkisi de var. Bu nedenle İsrail’in kendi yargı sistemi içerisinde bu kabahatlerin faillerini yargılamaması durumunda faillerin adil bir formda yargılanması için BM Güvenlik Konseyi’ne mevzuyu UCM’ye taşıması davetini yaptık.

Milletlerarası kamuoyu, on yıllardan bu yana İsrail devletinin Filistinlilere yönelik apartheid sistemi uygulamasına ve ayrımcılığına göz yumdu, artık insanlığa karşı bir kabahat olan apartheidin engellenmesi ve tüm sorumluların cezalandırılmasından mesul. Bu nedenle hem UCM’yi hem de BM Güvenlik Konseyi’ni vazifeye davet ettik; davetimizin ve adaletin sağlanmasının da takipçisi elbette olacağız.

Bunların yanı sıra, İsrail’e kapsamlı tabanca ambargosu uygulanmasını da istiyoruz. Bu talebimiz de, İsrail’in savaş kabahatleri işlemesini ve başka önemli ihlallerde bulunmasını önlemek için.  Tabanca ambargosu, eğitim de dahil tüm tabanca, mühimmat ve güvenlik ekipmanı tedarikini, satışını ya da naklini kapsamalı. Öteki spesifik tavsiyelerin yanında da İsrail’i mevcut durumda Filistin halkına karşı uygulanan her türlü ayrımcılık, ayrıştırma ve baskı uygulamalarını sona erdirmeye ve ırksal, etnik ya da dini münasebetlerle ayrımcılık yapan tüm maddeleri, yönetmelikleri, siyasetleri ve uygulamaları, son manada bunları memleketler arası insan hakları hukuku ve standartlarına uygun olarak yürürlükten kaldırma ya da değiştirme hedefi doğrultusunda gözden geçirmeye çağırıyoruz raporumuzda.

Af Örgütü, bölgedeki Filistinlilere nasıl yardımlar sunuyor? Af Örgütü Türkiye’nin ne üzere çalışmaları olacak?

İşgal altındaki topraklarda yaşanan ihlaller ile ilgili de, genel olarak bölgede yaşanan ihallerle ilgili de zati çok uzun yıllardır raporlar yayımlıyor; araştırmalar ve kampanyalar yapıyoruz. Af Örgütü olarak bu rapor sonrası da çalışmalarımızı kararlılıkla devam ettireceğiz. 

Tablonun bütününe baktığınızda, raporumuzun değindiği ihlallerin de çok çeşitli olduğunu görmek mümkün. İsrail, 73 yıldan uzun bir müddettir Filistinlileri toplu halde zorla yerinden ediyor ve yüz binlerce kişinin meskenini yıkarak Filistinlilere tarifsiz bir acı ve travma yaşatıyor. 6 milyonun üzerinde Filistinli hâlâ mülteci durumunda ve bugün en az 150 bin Filistinli daha meskenini kaybetme riski altında. İsrail Filistinlilerin mülklerine ırkçı biçimde el koyuyor, birçok Filistinli için mesken inşa etmeyi imkansız hale getiren yasalar ve siyasetler tasarlıyor. Af Örgütü Türkiye olarak birinci olarak bu ırkçı şiddet rejiminin merkezinde olan, Filistinlileri konutlarından mahrum bırakılması problemine dair bir kampanya başlatıyoruz

Elbette de kampanyamızın yanı sıra, kamu yönetimi nezdinde, memleketler arası toplumun da harekete geçmesi için çalışmalarımızı sürdüreceğiz.   

Raporda İsrail’e yönelik çok önemli suçlamalar bulunuyor. Bu raporun dünyada nasıl bir tesir uyandıracağını umuyorsunuz?

Rapor şimdiden dünyada büyük ses getirdi, İsrail’de de ana gündemlerden biri oldu. İsrail devletinin en üst seviyesinden gelen reaksiyon ve rapora dair esasen temelsiz suçlamalar da bunun değerli bir göstergesi sayılabilir. İsrail devletine dair daha evvel bu ve gibisi ihlal savları çeşitli raporlarla ortaya konmuştu, lakin bu kadar geniş kapsamlı bir çerçevede ve apartheid suçlamasına dayanarak bir rapor birinci sayılabilir. Dünyada çok yankı bulmasının sebebi de bu.

Filistinlilerin onlarca yıldır çok zulüm ve ihlale maruz kalmasının değerli sebeplerinden biri de memleketler arası toplumun yıllardır bu duruma karşı İsrail’e gösterdiği müsamaha ve tepkisizlik. Milletlerarası toplum, kurumları ve taraflarıyla gün geçtikçe bu ve gibisi ağır ihlallerde ne yazık ki daha etkisiz hale geliyor. Raporda da vurgulanan kıymetli noktalardan biri, bunun değişmesi gerektiği. Raporun aldığı yansılara bakılırsa, bu bahiste da memleketler arası toplumun harekete geçirilmesi için değerli bir fırsat olduğunu düşünüyor ve bunu umuyoruz. 

“Milletlerarası toplum gerekli yansıyı göstermiyor“

Raporda aslında birçok açık kaynakta bulunan datadan yararlanılıyor. Buna karşın bu tarihe kadar birçok devlet ve sivil toplum kurumunun Filistin’deki duruma karşı sessiz kalmasını nasıl yorumluyorsunuz?

İsrail on yıllardır Filistinlileri şuurlu bir formda baskı altında tutmak ve hem İsrail’de hem de işgal altındaki Filistin topraklarında Yahudi İsraillilerin egemenliğini sağlamak için yasalar, siyasetler ve pratikler oluşturarak bunları sürdürüyor. Milyonlarca Filistinli bu ırkçı şiddet rejiminin altında eziliyor ve bu durum on yıllardır bütün dünyanın gözü önünde sürüyor. 

Raporlarımızda vurguladığımız noktalardan, dokümanlar ve somut delillerle vurguladığımız noktalardan en değerlisi de tahminen, memleketler arası toplumun bu ağır insanlık cürümlerine gereken yansıyı göstermemesi. Bu ve bu üzere süregelen ihlallerin yaşandığı bölgelerin ve durumların gündelik politik tartışmalara yenik düşmesi, bunların karşısında sessiz kalınması kabul edilemez bir durum.

Global sivil toplum ile sistematik işbirliği, sivil topluma bedel ve hürmet faaliyetleriyle derinden ilişkilendirilmediği sürece; ve bunu başardığı güne kadar maksadına uygun olmayacaktır. Bizim talep ettiğimiz de bu net biçimde. Bundan sonra çalışmalarımızı da, hem bu bölgede hem de öteki ihlal alanlarında, memleketler arası toplumun, kurumların ve düzeneklerin insan haklarını temel alması konusunda üzerine düşeni geç de olsa, artık yapması gerekliliği üzerine kurmaya devam edeceğiz ve bunun doğrultusunda çalışacağız.  İnsan hakları ihlalleri gündelik politik tartışmalar sonucunda göz gerisi edilemeyecek kadar değerli ve hayatidir.