Boğaziçi Üniversitesi bileşenlerinin akademik özerklik, özgürlük ve hukuk çabası

Fuat Kuyurtar*

Cumhurbaşkanlığı tarafından, 2 Ocak 2021 tarihli atama kararı ile Anayasa, taraf olunan milletlerarası mutabakatlar, Yükseköğretim Kanunu, ilgili başka mevzuat ve Boğaziçi Üniversitesi’nin teamüllerine muhalif olarak ve üniversitenin bilimsel ve kurumsal özerkliğine ziyan verecek formda dışarıdan rektör ataması yapıldı. Bilindiği üzere bu atama kararı Boğaziçi Üniversitesi mensupları başta olmak üzere tüm kamuoyunda reaksiyon ile karşılandı. Akademisyenler, öğrenciler, mezunlar adeta kenetlendi ve bu atama kararına karşı demokratik protesto haklarını kullandılar; türel talep ve itirazlarını lisana getirdiler. Tekrar bilindiği üzere birinci atama tarihinden bu yana çeşitli vakitlerde ve değişen tonlarda bu protestolar sert sistemlerle bastırıldı. Kimi akademisyenlerin Üniversite yerleşkesine dahi girememelerine neden olacak formda vazifesine son verme, tekrar görevlendirmeme üzere uygulamalara gidildi. En son üniversitenin dört fakültesinden üçünün dekanları birebir anda birebir süreçle haklarında yürütülen disiplin soruşturması münasebet gösterilerek vazifeden alındılar.

Boğaziçi Üniversitesi’nde hak ihlalleri ve akademik özerkliğe ters süreçlere her geçen gün yenileri ekleniyor. Süreçleri hukuken denetlemekle yetkili ve misyonlu olan İdari yargı makamları ise şu ana kadar gerek rektörlük gerekse başka idari makamların hukuka muhalif süreçlerine dur diyecek bir karar vermedi yahut veremedi. Çünkü Üniversite genel sekreter makamına atanan Nedim Malkoç ile ilgili verilen yürütmenin durdurulmasının kararının kaldırılış formu ve birinci kararı veren mahkemenin kendi kararının gerisinde dahi duramaması yargıya müdahale kuşkularını önemli oranda artırdı.

Fuat Kuyurtar

Bu yazı geçtiğimiz bir yılı aşkın mühlet içinde direkt idari ve bilimsel özerklik ihlali kapsamında bedellendirilen davaların açılma sebebi ve son durumları hakkında kamuoyunu aydınlatma emeli ile kaleme alındı. Gelişen olayları, davaların açıldığı merciler ile davaların seyrine ait bilgileri şöyle özetleyebiliriz:

1. 2 Ocak 2021 tarihli Ülke Yöneticisi Kararı ile Prof. Dr. Melih Bulu Anayasa’ya muhalif formda ve hukuksuz bir biçimde rektör olarak atandı. Bu karara karşı Boğaziçi Üniversitesi akademisyenleri, atama sürecinin Anayasa’ya, Anayasa’da tarifli idari ve bilimsel özerkliğe alışılmamış olması ve Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş kademesinde yapılan değişikliklerle, Ülke Yöneticisi’na direkt ve keyfi halde rektör atama yetkisi verilmesinin hukuka tersliğini münasebet göstermek suretiyle iptal davası açtı. Davaya bir küme mezun ve öğrenci yakını müdahale talebinde bulundu.

Bu dava belgesinin bir başka değerli ayağı, ana muhalefet partisi CHP tarafından Anayasa Mahkemesi nezdinde açılmış olan ve Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş periyodunda kanunları uyumlu hale getirme gayesiyle çıkarılan 703 Sayılı Bakanlar Şurası Kararı’nın kısmen yahut büsbütün Anayasa’ya karşıt olması nedeniyle açılan iptal dava evrakı. Bu dava evrakında verilecek karar rektör atama yolunu de direkt etkileyeceği için dava belgesinin sonucu davalarımızı direkt etkileyecek nitelikte. Anayasa Mahkemesi son derece kapsamlı olan bu evrakta şimdi bir karar vermedi.

Öte yandan dava devam ederken Prof. Dr. Melih Bulu 15 Temmuz 2021 Tarihli Ülke Yöneticisi Kararı ile bu kere misyondan alındı. Haliyle birinci dava belgesi konusuz kaldı. Bu cins durumlarda, dava konusuz kaldığı için mahkemeler iptal kararı veremiyor fakat dava sonunda davanın açılmasına sebebiyet veren tarafı tespit etme mecburiliği devam ediyor. Bu dava evrakında Mahkemenin ya orta karar oluşturarak Anayasa Mahkemesi kararı sonucunu beklemesini ve AYM’nin bu bahiste iptal kararı vermesi halinde lehe karar vermesini yahut direkt, Ülke Yöneticisi’nın takdiridir diyerek aleyhe sonuçlandırmasını bekleyebiliriz.  

1. Boğaziçi Üniversitesi rektörü Dr. Melih Bulu’nun vazifeden alınması sonrasında yerine 21 Ağustos 2021 tarihli atama kararı uyarınca Prof. Dr. Mehmet Naci İnci atandı. Boğaziçi Üniversitesi akademisyenleri tıpkı birinci davada olduğu üzere ikinci atama sürecine karşı da birebir münasebetlerle iptal davası açtılar. Bu dava evrakında da şimdi Danıştay 8.Dairesi bir karar vermiş değil. 

1. 6 Şubat 2021 tarihli Ülke Yöneticisi Kararı ile, Boğaziçi Üniversitesi’ne, hiçbir planlama olmaksızın biri hukuk fakültesi oburu bağlantı fakültesi olmak üzere iki yeni fakülte kurulmasına karar verildi. Bu karara karşı Boğaziçi Üniversitesi akademisyenleri ve bilindiği kadarı ile Eğitim-Sen tarafından Danıştay 8.Dairesi’ne yürütmenin durdurulması talepli iptal davası açıldı. Dava belgesinde Mahkeme kararı ile Yükseköğretim Heyeti da Cumhurbaşkanlığı yanında davalı olarak eklendi. Dava belgesine gelen bilgi ve evraklara nazaran bu fakültelerin kuruluşuna ait destek sürecin Prof. Dr. Melih Bulu tarafından yazılan bir paragraflık bir yazı olduğu ve temel münasebetinin yabancı lisan bilen hukukçu ve iletişimciler yetiştirmek olduğu anlaşıldı. Tekrar bu cins fakülte kuruluşlarında Yükseköğretim Heyeti’nin üniversitelerin taleplerini bu sorunda olduğu üzere şipşak karşılamadığı, Senato kararı aradığı lakin nedense Boğaziçi Üniversitesi’ne kurulan bu yeni fakültelerde rastgele bir hazırlık tasarısına bile gerek duymaksızın jet süratiyle fakülteleri kurma tarafında karar aldığı ortaya çıktı. Kanun’la kurulması gerektiği açık olmasına rağmen Mahkeme yorumu ile fakültelerin kuruluşunda “yeni kurulan üniversiteye açılacak fakülte” ve “kurulu üniversitede yeni açılacak fakülte” ayrımına gidildi. Sonuç itibariyle itirazlarımızı haklı bulan bir üye dışında Danıştay 8.Dairesi’nin dört üyesinin gerekçesiz ret oyları ile yürütmenin durdurulması talebimiz reddedildi. Karara karşı Danıştay İdari Dava Daireleri Heyeti’ne itiraz edildi. Artık bu Kurul’un kararı bekleniyor. 

1. Yeni kurulan Hukuk Fakültesi dekanlığına YÖK Başkanlığının 11 Şubat 2021 tarihli kararı ile Yükseköğretim Kanunu m. 16/a uyarınca, takımı Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde bulunan Prof. Dr. Selami Kuran atandı. Hukuksuz kurulan fakülteye karşı iptal davası açıldığı için fakülteye atanan ve üniversite idaresine tesir etme hedefiyle yapıldığı anlaşılan dekan atamasına karşı Ankara Yönetim Mahkemesi’nde yürütmenin durdurulması talepli iptal davası açıldı. Ankara Yönetim Mahkemesi, İstanbul mahkemelerinin yetkili olduğu gerekçesiyle yetkisizlik kararı verdi ve belgeyi İstanbul Yönetim Mahkemesine gönderdi. Akabinde evrakın gönderildiği İstanbul Yönetim Mahkemesi de Ankara Yönetim Mahkemesinin misyonlu olduğu kanaati ile belgede ikinci yetkisizlik kararını verdi. Evrak Danıştay 8.Dairesine yetki uyuşmazlığının karara bağlanması için gönderildi. Danıştay 8.Dairesi Ankara Yönetim Mahkemesi’nin yetkili olduğuna karar verdi. Böylelikle dava evrakı, dava açıldıktan tam 9 ay sonra birinci inceleme kademesine geçebildi. Yapılan inceleme sonucunda yürütmenin durdurulması talebimiz hukuka terslik ve telafisi imkânsız ziyan kurallarının bir ortada gerçekleşmediği münasebeti ile reddedildi. 

1. Yeni kurulan İrtibat Fakültesi dekanlığına YÖK Başkanlığının 14 Nisan 2021 tarihli kararı ile Yükseköğretim Kanunu m. 16/a uyarınca, periyodun rektörü Prof. Dr. Melih Bulu vekaleten atandı. Melih Bulu’nun vazifelerinden alınması ile bu dava konusuz kaldı. Mahkeme’nin birinci vekaleten atama süreci ile ilgili davanın açılmasına sebebiyet veren taraf tespitini yapması gerekiyor. Üstte Melih Bulu bahsinde de söz edildiği üzere davalar konusuz kalsa bile türel tartışma tarafından devam edebiliyor. Şayet lehe bir tespit yapılırsa bu ve gibisi yöntemsiz atamalara karşı da bir içtihat oluşturacak.  

1. Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Dr. Muzaffer Eroğlu, Yükseköğretim Kanunu m. 40/b uyarınca Boğaziçi Üniversitesi Hukuk Fakültesine YÖK kararı ile görevlendirildi. Bu sürecin çabucak peşi sıra, Dr. Eroğlu Boğaziçi Üniversitesi Senatosu’na Hukuk Fakültesi temsilcisi olarak seçildi. Görevlendirme sürecinde Üniversite İdare Konseyi kararı alınması gereği kural olmasına rağmen bu süreçte Hukuk Fakültesi’nin, atanmış dekanı ve rektör yardımcılarından oluşan kelamda Hukuk Fakültesi İdare Konseyi kararı kâfi görüldü. Üstelik gönderen üniversite Kocaeli Üniversitesi hem Fakülte hem Üniversite İdare Heyeti hem rektör kararı alırken Boğaziçi Üniversitesi’nde emsal işleyiş yürütülmedi. Mahkeme açılan dava belgesinde hukuka terslik ve telafisi güç ziyan olgularının bir ortada gerçekleşmediği münasebeti ile yürütmenin durdurulması talebimizi reddetti. 40/b görevlendirmesi ile ilgili açılan dava belgesinde Mahkeme oy çokluğu ile davamızı reddederken karar üst mahkemeye taşındı. Senato temsilciliği ile ilgili açılan dava belgesinde ise şimdi bir karar verilmedi.

1. Dr. Melih Bulu’nun rektör olarak atandığı periyottan itibaren başlayan ve Prof. Dr. M. Naci İnci devrinde de devam eden esas hukuksuzluk alanlarından birisi de Üniversite idare organları olan Senato ve Üniversite İdare Heyeti (ÜYK) üye yapısı değiştirme ve çoğunluğu elde etme tarafındaki teşebbüsleri oldu. Bu bahiste Prof. Dr. M. Naci İnci, Prof. Dr. Fazıl Lider Sönmez ve Prof. Dr. Gürkan Kumbaroğlu rektör yardımcılığı sıfatlarının yanı sıra vekaleten üstlendikleri vazifeler yoluyla katıldıkları Senato, ÜYK toplantılarında birden fazla makam ismine yinelenmiş oy kullanmaktan çekinmediler. Üstelik ÜYK toplantılarında rektör yardımcılarının oy kullanma hakkı olmadığı Kanun’da açıkça tabir edilmesine karşın, hukukun art kapılarından dolanarak güya vekaleten atandıkları makamlar ismine oylar kullanarak yöntemsiz kararlar alınmasını sağladılar.

Bu biçimde alınan birinci kararlardan birisi de 23 Haziran 2021 tarihli Senato toplantısında Üniversite İdare Heyeti’ne üye seçimi süreciydi. Vazifeden alınmış rektör Prof. Dr. Melih Bulu, Üniversite İdare Konseyi’ne üye seçimi sürecini kendi istediği adayı seçtirinceye kadar aylarca bekletti. Nihayet 23 Haziran 2021 tarihinde seçim yapıldı ve birinci kez yinelenmiş oylar bu toplantıda kullanıldı. Haliyle, tekrarlanmış oylarla, adapsız atamalarla kullanılan oylara dayalı olarak yapılan seçimin usulsüzlüğü münasebet gösterilerek yürütmenin durdurulması ve iptal istemli dava açıldı. İstanbul Yönetim Mahkemesi açılan dava belgesinde hukuka karşıtlık ve telafisi güç ziyan olgularının bir ortada gerçekleşmediği münasebeti ile yürütmenin durdurulması talebimizi reddetti. Davanın temeli şimdi karara bağlanmadı. Mahkemenin karar vermesini bekliyoruz.

1. Buraya kadar anlatılan ve başka dava konusu edilmeyen yöntemsiz atama süreçleri münasebet gösterilerek Boğaziçi Üniversitesi üst idaresi ve idari takımlara, üniversite organlarında çoğunluğu ele geçirme gayeli yöntemsiz atama ve görevlendirmeler nedeniyle YÖK Lideri, rektör ve yardımcıları hakkında vazifesi berbata kullandıkları savı ile cürüm duyurusunda bulunuldu. Bu evrakta Savcılık şimdi hiçbir süreç yapmadı.

1. Hukuka karşıt bir halde açılan ve kuruluşunun iptali istenen Hukuk Fakültesi’ne, Senato’nun aksi istikametteki kararına karşın rektör yardımcıları ve atanmış dekanın oluşturduğu fakülte idare şurası kararı ve rektör süreci ile takım ilanı verildi. İlan verilmeden evvel Kanun’a nazaran Senato’da yeni kurulan fakültenin eğitim-öğretim temellerinin, bu fakülteye atanacak öğretim elemanlarına uygulanacak atama ve yükseltme kurallarının belirlenmesi gerekirken bu türlü bir belirleme yoluna gidilmeden ilan verildi. Üniversite’nin öteki fakülte ve kısımları ile öğretim elemanları ortasında eşitsizlik ve dengesizliğe yol açacak bir uygulama yapıldı. İstanbul Yönetim Mahkemesi açılan dava evrakında hukuka karşıtlık ve telafisi güç ziyan olgularının bir ortada gerçekleşmediği münasebeti ile yürütmenin durdurulması talebimizi reddetti. Davanın aslı şimdi karara bağlanmadı. Mahkemenin karar vermesini bekliyoruz.

1. 1416 Sayılı Kanun münasebet gösterilerek Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı’na, Kısım ve Fakülte’nin aksi görüşüne karşın direkt atama süreci yapıldı. Boğaziçi Üniversitesi’nin tüm kısımları bu atama metoduna karşı çıktı. Evvelki idarelerin bu bahiste Boğaziçi Üniversitesi’nin 1416 Sayılı Kanun kapsamında bir görevlendirme talebi olmadığını, Üniversite’ye bu biçimde bir atama yapılmasını yanlışsız bulmadıklarını belirten itirazlar yeni atanmış idare tarafından göz arkası edildi. Atama sürecine karşı Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı Şurası’nı oluşturan akademisyenler, yürütmenin durdurulması talebiyle dava açtı. Dava evrakında şimdi rastgele bir karar verilmedi.   

1. Boğaziçi Üniversitesi rektörü Prof. Dr. M. Naci İnci’nin talebi üzerine YÖK tarafından, Yükseköğretim Kanunu’nun 40/b hususu uyarınca 10 Kasım 2021 tarihinden itibaren Boğaziçi Üniversitesi’nde görevlendirilen, takımı Bakırçay Üniversitesi’nde bulunan Doç. Dr. İlhami Öztürk’ün 18 Kasım 2021 tarihinden itibaren Yükseköğretim Kanunu’nun 19. unsuru uyarınca Toplumsal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne Enstitü Müdürü olarak atanmasına karar verildi. Üniversite’ye görevlendirme emelinin Toplumsal Bilimler Enstitüsü’ne Müdür atamak biçiminde hukuka uygun bir emeli olamayacağı ve asaleten atanmaya uygun onlarca Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyesi olduğu için bu süreçlere karşı yürütmenin durdurulması ve iptal talepli dava açıldı. Dava evraklarında şimdi rastgele bir karar verilmedi.

Buraya kadar açılan davalardan bahsettik. Maalesef siyasal iktidar ve iktidardan aldığı hamasetle Yükseköğretim Heyeti ve rektörlük tarafından hukuksuz süreçlere her geçen gün yenileri ekleniyor.

Bir gece apansız yaşanan gelişmelerden bir oburu de 30 Aralık 2021 tarihli Ülke Yöneticisi Kararı ile Boğaziçi Üniversitesi Rektörlüğü’ne bağlı olarak Bilgi Bilimi ve Yapay Zekâ Enstitüsü kurulmasına karar verilmesiydi. Enstitünün kuruluş formundaki hukuksuzluklar ile fakültelerin kuruluşlarında yaşanan hukuksuzlar ortasında paralellikler kurulabilir. Kamu faydasından çok, takımlaşma temelli, hizmetin gereklerinden çok, Üniversite’nin yıllara yayılarak geliştirdiği istikrarlarını siyasi hesaplar uğruna bozmayı hedefleyen bu sürece karşı da tıpkı fakültelerde olduğu üzere, Danıştay’da yürütmenin durdurulması talepli bir dava açılması için çalışma yürütülüyor.

Son bir yıl içinde yaşanan en ağır hukuksuzluklardan birisi geçtiğimiz ay meydana geldi. Üniversite’nin aktif dört fakültesinden biri, seçimle belirlenen dekan adayı atanmadığı için rektör yardımcısı Prof. Dr. Fazıl Başkan Sönmez’in vekaletinde, öbür üç tanesi ise seçimle belirlenmiş dekanlar tarafından yönetilmekteydi. Seçimle belirlenmiş üç dekan birebir anda ve birebir münasebet ile bir anda misyonlarından alındılar. Dekanlar basından öğrenildiği kadarı ile vazifeden alınmalarına karşı iptal davası açtılar. Boğaziçi Üniversitesi akademisyenleri sürecin üniversiteyi dizayn etme, takımlaşma, öğretim elemanları ve öğrencilere karşı adapsız disiplin süreçleri yapma, hukuksuzluğu artırma hedefli olduğunu lisana getirdiler. Boğaziçi Üniversitesi Kısımları yapılan süreci protesto etmek için ortak açıklama yayımladı. Bu sürece karşı da yürütmenin durdurulması ve iptal davası için çalışma yürütülüyor. 

Tam da dekanların misyondan alınmalarının peşi sıra rektör ve yardımcıları, YÖK tarafından vazifeden alınan dekanların yerine çarçabuk vekaleten atandılar. Boğaziçi Üniversitesi’nin aktif fakültelerinin tamamı bu atamalarla birlikte büsbütün vekaleten ve rektör ile yardımcıları tarafından yönetilir hale getirildi. Üstelik tüm bu usulsüzlüklere göz yuman ve hatta ortak olan YÖK, Mühendislik Fakültesi’ne aylardır asaleten atama yapmamıştı. Yükseköğretim Kanunu’nun belirlediği adapla aylar evvel 3 aday belirlenmiş, rektöre sunulmuş ve rektörce bu adaylar olduğu üzere motamot YÖK’e önerilmiş olmasına rağmen…

Dekanlıklara vekaleten atamalarla eş vakitli olarak, bir müddettir Senato gündemine gelmesi beklenen Hukuk Fakültesi lisans programı, rektör ve iki yardımcısının tam 8 oy kullandığı, Üniversite dışından 3 akademisyenin Senato temsilcisi/üyesi olarak katıldığı toplantıda kabul edilerek Yükseköğretim Heyeti’ne gönderildi. Parlamenter unsur ve yordamların ihlal edildiği bu toplantı ve lisans programı oluşturma sürecine karşıt halde alınan kararlar hakkında da çalışmalarımızın devam ettiğini söyleyebiliriz.

Buraya kadar aktarılanlardan çıkarılacak sonuç şu: Siyasal otorite ve atadığı/görevlendirdiği şahıslar ortasındaki sıkı irtibat, ülke sathında yaygın formda görüldüğü üzere yargı makamlarının içinde bulundukları baskı ortamı ve Boğaziçi Üniversitesi’ne yapılan müdahalelerin özel olarak yönlendirildiğini ve Ankara’dan takip edildiğini gösteren olgular, bu kadar açık hukuksuzluklara karşın on iki aylık bu süreçte neden olumlu bir yargı kararının şimdi alınamadığına tahminen bir cevap oluşturabilir. Başka yandan bu hukuk gayretindeki esas ve gerçekçi motivasyon mahkemelerin tesirli bir sığınak olması değil. Davaların uygulanan yetki aşımını kayıt altına alma fonksiyonu kadar, gelecekte siyasi baskı ortamının gevşemesi halinde, üniversite özerkliği ve özgür bilimin ayaklar altına alınması suretiyle bugüne kadar gerçekleşmiş olan kamu hasarından geri dönüşün türel yerini hazırlamak üzere bir fonksiyonu de var. Ayrıyeten davaların, bir kurumu hoyratça dağıtmakla meşgul atanmış vazifelileri bir nebze olsun yavaşlatma ve hatta huzursuz etme fonksiyonu olduğu da sav edilebilir.

Akademisyenler ve üniversite bileşenleri tarafından bir yılı aşkın müddettir yürütülen direnişin kıymetli ayaklarından biri olan hukuk alanındaki çabayı bu bağlamda değerlendirmeye devam etmek gerekiyor.

* Avukat