Pak Eller’in 30. yıldönümünde İtalyanlara nazaran “hiçbir şey değişmedi”

İtalya’nın Milano kentinde 17 Şubat 1992’de Sosyalist Partili bürokrat Mario Chiesa, bir işadamından rüşvet alırken suçüstü yakalandı.

7 milyon liretlik (yaklaşık 3500 euro) rüşvet gözaltısı birinci başta pek de sıra dışı olmayan bir isimli olay üzere görünüyordu. Lakin Chiesa’nın birkaç hafta sonra yaptığı itiraflar, yolsuzluk çarkının devasa boyutlarını ortaya çıkararak İtalyan siyaset dünyasını yerle bir eden Pak Eller operasyonuna yol açacaktı.

İtalya’da “rüşvet skandalı” (tangentopoli) olarak da anılan Pak Eller soruşturması, ülkenin en büyük partilerinin dağılması ve “Birinci Cumhuriyet” olarak anılan devrin kapanışıyla sonuçlandı.

Soruşturmanın birinci basamaklarda yarattığı “temizlik” umudu, vatandaşları savcılara takviye şovları yapmaya itiyordu.

Siyasetçiler, yöneticiler ise kendilerini, canlı yayımlanan duruşmalarda sanık sandalyesinde buluyordu.

Halkın siyasi önderlere yansısının en sembolik dışavurumlarından biri de 1993’te İtalyan Sosyalist Parti önderi, devrin İtalyan Başbakanı Bettino Craxi’nin, sürgüne kaçtığı Tunus’ta hayatını kaybetmeden evvel bir küme gösterici tarafından “Bunları da istiyor musun” haykırışları ortasında bozuk para yağmuruna tutulmasıydı.

Yılda 9 milyar euro’luk yolsuzluk

3500 euro’luk rüşvetle patlak veren yolsuzluk skandalının boyutları bugün yıllık 9 milyar euro olarak hesaplanıyor.

1992-1994 yılları ortasında süren Pak Eller soruşturmasında yolsuzluk, şantaj, kamu finansmanı maddelerinin ihlali üzere suçlamalarla siyasetçiler, lokal yönetimciler, kamu kuruluşlarının yöneticileri ve iş insanlarının da ortalarında olduğu 4525 kişi hakkında dava açıldı, yaklaşık 1300 mahkumiyet kararı çıktı.

Skandallara ismi karışan onlarca kişi intihar etti.

Eski başbakan Craxi soruşturmalar sürerken Tunus’a kaçtı ve gıyabında görülen davalarda hatalı bulundu.

Tunus’ta sürgün hayatı yaşayan Craxi 2000’de 65 yaşındayken öldü.

Lakin Pak Eller’den 30 yıl sonra, siyasetin yolsuzluktan arındırılması umudunun gerçeğe dönüştüğünü söylemek mümkün değil.

Pak Eller operasyonu, Hristiyan Demokrasi Partisi, İtalyan Sosyalist Parti üzere siyaset sahnesinin başrolündeki partilerin yok olması ya da dönüşmesiyle sonuçlandı.

Soruşturma sonrası 1994’te yapılan birinci genel seçimler yeni parti ve başkanların siyaset sahnesine girdiği “İkinci Cumhuriyet” devrinin başlangıcı kabul ediliyor.

1994 seçimlerini, siyasete şimdi girmiş olan Silvio Berlusconi kazandı ve İkinci Cumhuriyet devrine damgasını vuran önder oldu.

Pak Eller operasyonunun yıldönümü vesilesiyle yapılan anketlere nazaran İtalyanların yüzde 60’ı, 1992’den bu yana hiçbir şeyin değişmediğini düşünüyor.

Demos şirketi tarafından yapılan ankete nazaran Pak Eller’den bu yana yolsuzluğun azaldığını düşünenlerin oranı sadece yüzde 16.

İtalyanların yüzde 22’si ise son 30 yılda yolsuzluğunun daha da yaygınlaştığına inanıyor.

Soruşturma bitti ancak yolsuzluk bitmedi

İtalya’yı sarsan soruşturmanın gerçek bir temizlikle sonuçlanmamasının nedenleri 30 yıldır tartışılmaya devam ediyor.

2017’de Pak Eller’in 25. yıldönümünde BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Ulusal Yolsuzlukla Uğraş Kurumu (Anac) Lideri Raffaele Cantone bunu, “Maalesef, kelepçelerin İtalya’yı ıslahat etmeye yeteceği yanılgısına düşüldü. Yolsuzluğun kökten sökülebilmesi, birinci olarak kültürel bir savaş gerektirir” kelamlarıyla açıklıyordu.

Öte yandan, Pak Eller’in yolsuzluğu büsbütün silmese de nispeten azalttığı da yaygın bir görüş.

Pak Eller sonrası yıkılan Birinci Cumhuriyet periyodunda kamu işlerinin sadece rüşvet çarkını döndürmek için yapıldığını, bugünse yolsuzluk ağının nispeten azaldığını savunanlar da var.

Soruşturmayı yakından takip eden gazetecilerden Paolo Biondani de bu görüşe katılanlardan.

Biondani 2017’de BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada “(Temiz Eller) yolsuzluğu yok etmese de azalttı” diyordu.

Biondani, operasyonun yolsuzluğu tam olarak bitirememesinin arkasındaki nedenlerden birini ise şöyle açıklıyordu:

“Temiz Eller sırf seçkin kısma dokunduğu sırada tüm kamuoyu tarafından destekleniyordu. Ne vakit ki yolsuzluk soruşturmaları daha alt düzeylere inmeye başladı, vergi vermemek için rüşvet ödeyen küçük işletmeleri, oğlunu askere göndermemek için para ödeyen babaları da kapsamaya başladı, o vakit savcılara takviye de azaldı.”

Kamuoyu yoklamaları da bu görüşe takviye verir nitelikte.

Demos araştırma şirketinin geçen hafta sonu yayımlanan anketine nazaran İtalyanların yüzde 78’i siyaset dünyasındaki yolsuzluğun toplumun aynası olduğunu düşünüyor.

“Çare, kültür ve eğitime yatırım”

Tarihi soruşturmayı yürüten takımda yer alan savcılardan Gherardo Colombo da 30. yıldönümü için yaptığı açıklamalarda “Soruşturma bitti ancak yolsuzluk bitmedi” görüşünü tekrarlıyor.

Colombo geçen hafta La Stampa gazetesinde yayımlanan bir söyleşide yolsuzluğa gerçek ve kalıcı bir tahlilin lakin kültürel bir değişimle mümkün olabileceğini şu sözlerle anlattı:

“Güvensizlik girdap üzere büyür, toplumsal doku yıpranır, dağılır, tükenir. Fakat bir deva var: Kültüre, eğitime büyük ve uygun yatırımlar yapılmalı; insanların, gazetecilerin, hukukçuların, kamu yöneticilerinin eğitilmesine yatırım yapılmalı.”