Ekonomist Timothy Ash, T24’e konuştu: Mevcut siyaset TL’yi Haziran 2023’e kadar stabil tutamaz; Erdoğan kura ve anketlere bakarak erken seçime gidebilir

Cumhuriyet, 100. yılına hakikat seçim ve demokrasi tartışmaları eşliğinde yol alırken, Türkiye önemli bir ekonomik darboğazın içinde. Dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip ülkesi olma yolunda ilerleyen “derin yoksulluk” tartışması büyüyor. Çok sayıda uzmana nazaran, seçimin yazgısını, AKP iktidarının ekonomik sıkıntıları çözüp çözemeyeceği konusunda seçmenin başında tartı kazanan cevap belirleyecek. Ekonomist Timothy Ash’e nazaran Türkiye’nin bu noktaya gelmesine sebep olan şey ‘kötü siyasetler.’ Buradan hareketle Ash, krizin tahliline de iki sözle işaret ediyor: Yeterli politikalar!

T24’ün sorularını yanıtlayan Londra merkezli Bluebay portföy idaresi şirketinin gelişmekte olan piyasalar masasından stratejist Timothy Ash, iktidarın mevcut iktisat siyasetlerinin TL’yi Haziran 2023’e kadar stabil tutabileceğini düşünmediğini, bu nedenle AKP Genel Lideri ve Ülke Yöneticisi Tayyip Erdoğan’ın erken seçim kararı alacağını düşündüğünü belirtti. Ash, TL’nin stabil olduğu bir periyod yakalarsa ve anketlerde düzgünleşme görürse Erdoğan’ın Türkiye’yi sonbahar aylarında seçime götüreceğini savunuyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin Londra’da gerçekleştirdiği temaslar sırasında görüştüğü isimlerden biri olan Ash, Nebati’nin Britanya’daki toplantılarında “iyi bir performans” sergilediğini belirtti. Nebati’nin Londra’da “uluslararası yatırımcıların Türkiye’de güzel karşılandığına dair ölçülü iletiler verdiğini” belirten Ash, “Bakan Nebati yeterli hazırlanmıştı, söylemek istediklerini düzgün tabir etti, insanları dinledi” görüşünü lisana getirdi.

Türkiye’nin yeni iktisat siyasetini aylardır sert bir lisanla eleştiren Ash’in toplantıyı “olumlu” bulduğuna dair iletiler vermesi, birtakım şahısların “Ash duruş değiştirdi” demesine sebep olmuştu. Ash Nebati’nin söylediği kimi şeyleri “umut verici” bulsa da “Türkiye’nin iktisat siyaseti konusunda görüşlerinin değişmediğini ve hâlâ başarılı olabileceğini düşünmediğini” tabir etti.

Ash’e Türkiye iktisadının farklı sorunları ile ilgili yönelttiğimiz sorular, sıklıkla birebir yanıta çıktı:
“Enflasyon yüzde 50’lerde, Merkez Bankası’nın siyaset faizi yüzde 14’lerde. Bu akla yatkın değil. Faiz oranları bu kadar düşükken enflasyonla uğraş etmek çok sıkıntı.”

Ash, Türkiye’nin eninde sonunda mevcut durumdan kurtulabilmek için faiz yükseltmek durumunda kalacağını; ayrıyeten muhtemel bir Ukrayna-Rusya savaşının Türk iktisadını çok olumsuz etkileyeceğini tabir etti.

AKP’nin birinci 10 yılında iktisatta büyük muvaffakiyetler yakaladığını vurgulayan Ash, partinin iktidardaki ikinci 10 yılında yaşanan ekonomik başarısızlıklar sebebiyle birçok milletlerarası yatırımcının çok para kaybettiğini ve AKP’nin onların itimadını tekrar kazanmasının “imkânsız olmasa da güç olduğunu” belirtti.

Madalyonun öteki yüzünde ise alışılmış muhalefet var. Ash, “içinde Ali Babacan’ın da olacağı konuşulan, seçimden sonra idareye gelebilecek muhtemel ittifakın AKP iktidarının birinci 10 yılındaki başarılı iktisat siyasetine dönüleceği iletisi verdiği” değerlendirmesinde bulundu

“Bakan Nebati çok uygun hazırlanmıştı”

Timothy Ash’in T24’ün sorularına verdiği karşılıklar şöyle…

– Şunu sorarak başlamak istiyorum: Aylardır Ankara’nın iktisat siyasetlerini sert bir formda eleştirseniz de Londra’da Bakan Nebati ve yatırımcılarla yapılan toplantıdan sonra daha olumlu bir bakışa sahip üzeresiniz. Bakışınızdaki bu değişikliğe ne sebep oldu?

Görüşümün çok fazla değiştiğinden emin değilim. Bence bakan toplantıya çok âlâ hazırlanmıştı ve yabancı yatırımcıların Türkiye’de hâlâ beğenilen karşılandığının sinyallerini verdi. Bu zati bir sempati toplama ziyaretiydi. Ankara’dan son aylarda gelen telaffuzlar Türkiye’nin kendi problemlerini kendisi çözmek istediğini ve yabancı yatırımcıların beğenilen karşılanmadığını hissettiriyordu. Bakan Londra’dayken ise bunun tam aykırısı bir izlenim aldık. Spekülasyonların tersine “Biz yabancı sermayeye müteşekkiriz, biz yabancı sermaye istiyoruz. Sizi dinlemek istiyoruz” bildirisi verildi. Bu bence ümit vericiydi. Birebir vakitte Londra’ya gelmiş olması, uğraş sarf etmiş olması kıymetliydi. Söylemek istediklerini çok düzgün tabir etti. Yatırımcılara hâlâ Türkiye’de güzel karşılandıklarına dair güçlü bir bildiri verdi.

Siz bu toplantıya katıldınız. Bloomberg, toplantıda Nebati’nin ‘yabancıların kültürel farklılıklar nedeniyle Türkiye’deki yüksek enflasyonun nedenlerini anlamakta zorlanabileceklerini’ söylediğine dair bir haber geçti. Daha sonra Türkiye Hazine ve Maliye Üst Kurumu, Nebati’nin bu türlü bir telaffuzda bulunmadığını belirtti. Bakan bu türlü bir şey söyledi mi yoksa söylemedi mi? Baş karışıklığını ne yarattı?

Bakın birkaç tane toplantı yapıldı. Birçok yatırımcının katıldığı birkaç tane küme toplantısı vardı, bir de teke tek görüşmeler vardı. Benim bakanla teke tek görüşmem vardı. Bana pek bu türlü bir şey demedi. O yüzden büyük toplantıda ne söylendiğine dair yorum yapamam. Ben görüşmemde ona politikayı sordum. Bakın, şunu söylemek değerli: Bu ümit verici bir görüşmeydi lakin sıkıntılar ortadan kaybolmadı. Hâlâ bu yeni ekonomik modelin çok yüksek enflasyon karşısında istikrarlı olma yeteneği konusunda kuşkucuyum. Hâlâ cari istikrar açığı var; döviz kuru üzerindeki baskı devam ediyor. Birebir vakitte bilhassa Rusya-Ukrayna savaşı tehdidini düşündüğümüzde çok sıkıntı da bir jeopolitik yer var. Bu türlü bir savaş, güç ve turizm açısından Türkiye’yi çok makus tesirler.

Ben Merkez Bankası siyasetini eleştirmeye devam ediyorum. Bence siyaset faizi çok daha yüksek olmalı. Türkiye çok düşük faizle devam etmemeli. Faiz oranları bu kadar düşükken enflasyonla uğraş etmek çok sıkıntı olacak.

“En büyük tehlike işareti faiz oranları”

– Döviz kuru üzerindeki baskı şu anda değerli bir husus. Medyada yer alan haberlere nazaran Bakan Nebati ‘döviz kurunun stabil kalacağına’ dair kelam verdi. Bunu gerçekçi buluyor musunuz?

Dış rezerv bilgileri pek de umut verici değil. Türkiye’nin tampon fonksiyonu görecek kadar büyük döviz rezervi yok. Lira’nın aralık ve ocakta Merkez Bankası ve devlet bankalarının sert müdahaleleriyle stabilize olduğunu biliyoruz. Bunu çok uzun mühlet yapamazlar. İnsanların inancını kazanmaları lazım. Lokal halk, ekonomik planın işe yarayacağına ikna olmalı, yabancılar tekrar Türkiye’ye yatırım yapmak istemeli. Öbür türlü durumu bu kadar düşük faizle 2023 Haziran’da yapılacak bir seçime kadar götürmek çok sıkıntı olacak. Dediğim üzere ek olarak bir de jeopolitik zorluklar var. Ukrayna’daki çatışma derinleşirse Türkiye için hayat çok sıkıntı olacak.

– Birkaç hafta öncesine gidelim. Londra’daki toplantıya gitmeden evvel ne üzere risk faktörleri ve ne üzere fırsatlar görüyordunuz?

Uzun müddettir Türkiye’yi takip ediyorum. İki taraf da beni görüşlerim nedeniyle eleştiriyor. Bu olabilir. Yabancı yatırımcılar Türkiye’ye yatırım yapmak istiyor o denli değil mi? Türkiye’yle ilgili birçok şeyi beğeniyorlar. Çok güzel bankalar var, çok düzgün şirketler var, kamu finansmanı üzücü değil; güzel denebilecek bir düzeyde. Yatırım yapmak istiyoruz. Şu anda en büyük tehlike işareti faiz oranları. Bence Türkiye’nin sağlam para siyaseti olan emniyetli bir Merkez Bankası olsaydı, yabancılar tekrar Türkiye’ye çok para yatırırdı. Fırsat şu: Şayet benim ve öteki yatırımcıların Bakan’la yaptığı konuşmalar, siyasetin seçkinleri ile siyasi başkanlarını Türkiye için olumlu bir yol olduğuna ve kısa müddette daha yüksek faiz oranları içeren ortodoks siyasetlerle enflasyonu düşürülebileceğine ikna ederse, yatırımcılar siyasetçileri bunun için ödüllendirecektir. Bu durumda Türk varlıklarının çok düzgün bir performans sergilediğini görürüz.

Fakat şunu tekrar söyleyeyim: Enflasyon yüzde 50’lerde, faiz yüzde 14’lerde. Bu akla yatkın değil. Faiz oranları bu durumdayken enflasyonun düşebileceğini düşünmüyorum.

– Pekala toplantıda kaygılarınızın ne kadarı yanıt buldu. Ayrılırken Türkiye’nin iktisadına itimadınız artmış mıydı?

‘Ukrayna’da savaş olursa Türkiye siyaset değiştirmek zorunda kalır”

– Nikkei’ye yaptığı açıklamalarda Sayın Nebati yeni siyasetlerinden vazgeçmeyeceklerini söyledi. Sizin alışılmışın dışında olan bu politikayı sıkça açık bir biçimde eleştirdiğinizi biliyorum. Gelecekte bu siyasetin sürdürülebilir olacağını düşünüyor musunuz? Yoksa bir U dönüşü mü olacak?

Evvelce Britanya’nın Harold Macmillan diye bir başbakanı vardı. Biri ona “Politikadaki en güç şey nedir” diye sorduğunda, “Olaylardır sevgili evladım, olaylar” cevabını vermişti.

Bilirsiniz, Erdoğan tarih boyunca pragmatikti. Bunun nedeninin etrafındaki beşerler olduğunu sav edebilirsiniz. Etrafında Ağbal, Babacan, Şimşek ve Abdullah Gül üzere bu görüşleri hafifleten çok âlâ siyaset yetkilileri vardı. Şimdiki kaygı, Erdoğan’ın faiz oranını denetim ediyor olması. Fakat bence Ukrayna’da bir savaş görürsek Türkiye siyasetini değiştirmek zorunda kalacak. Türkiye daha yüksek güç fiyatları ve turizmden gelir kaybedeceği için ziyan görecek. Bence mevcut gaye mayıs-haziran ayında turizm dönemi başlayana kadar vakit kazanmak. Bunun cari açığı hafifleteceğini umuyorlar. Lakin gelecek ay içinde Ukrayna’da bir çatışma görürsek Rus ve Ukraynalı turistler büyük ihtimalle Türkiye’ye gelmeyecek. Bu, cari istikrara darbe vurur. Döviz kurunda büyük baskı görürüz. Bence bu durumda Merkez Bankası güç bir karar verip siyaset faizini yükseltmek zorunda kalacak.

– Yeni kur muhafazalı mevduat uygulamasıyla ilgili ne düşünüyorsunuz?

Türkiye’nin olumlu taraflarından biri çok teşebbüsçü bankacıları ve siyaset belirleyicileri olması. Kredi Garanti Fonu’nu hatırlayacaksınız. Birinci başlatıldığında çok eleştirilmişti, sonra başarılı oldu. Hatta tahminen çok başarılı olup çok fazla krediye teşvik ederek makro dengesizliğe sebep oldu. Bu kur muhafazalı mevduat planı çok teşebbüsçü. Vakit kazandıracaktır, lakin temeldeki sorunu çözmüyor: Faiz oranları çok düşük. Kendi başına sorunu çözebileceğini sanmıyorum. Daha yüksek faiz muhtaçlığını birkaç hafta erteleyebilir. Lakin bence güzel Merkez Bankası siyasetinin yerini tutmayacaktır.

– Londra’daki üzere toplantıların hedefinin Türkiye’ye yabancı yatırımcıyı geri çekmek olduğu biliniyor. Pekala AKP iktidarında sizce çok sayıda yabancı yatırımcının Türkiye’ye dönmesi muhtemel mı? Onları ne geri getirir?

Bence son birkaç yılın yatırımcılar için çok acılı geçtiğini söylemek adil olur. Birçok insan Türkiye konusunda optimist kalarak ve Türk varlıklarına güvenerek çok para kaybetti. Sanırım o beşerler artık çok dikkatli davranıyor. Hatırlayacaksınız; Ağbal, Merkez Bankası başkanlığına getirildiğinde beşerler bunun bir dönüm noktası olduğuna inandı ve Türkiye’ye tekrar para yatırdılar. Sonra kovuldu ve çok para kaybettiler. O yüzden Türkiye’ye inanç az. Bu hükûmetin yabancı yatırımcının itimadını kazanması için çok çalışması gerekiyor. İmkânsız değil. AKP, Türkiye’yi 20 yıldır yönetiyor. Birinci 10 yıl inanılmaz derecede başarılıydı. İktisat birinci 10 yılda çok başarılıydı. İkinci 10 yıl o kadar başarılı olmadı. Beşerler, Türkiye’nin o birinci 10 yılki haline dönebileceğini umuyor. Hatırlayın Türkiye o 10 yılı yükselmiş yatırım notuyla bitirdi, şimdilerde ise o not önemli oranda düşürüldü. Yatırımcılar da pragmatiktir ve fırsatlar isterler. Bu kadar negatif gerçek faiz oranı ve bu kadar yüksek enflasyonla şu anda Türkiye’ye yatırım yapmak çok sıkıntı.

Unutmamamız gereken bir şey de 15-18 ay içinde seçim yapılacak olması. Seçimler de belirsizlik yaratıyor.

“Yabancı yatırımcılar Babacan’a çok güveniyor”

– Seçim tartışmalarına döneceğim fakat evvelki sorumu takiben şunu sormak istiyorum: Seçimde hükûmet değişikliği olursa ne olacak? Şayet muhalefet seçimi kazanıp iktidar olursa yabancı yatırımcı onlara daha çok mu inanç duyar? DEVA önderi Ali Babacan, “Durum seçimden bir hafta sonra değişmiş olur” demişti. Bu gerçekçi mi; bu kadar süratli bir değişim yaşanabilir mi?

Yatırımcılar âlâ siyasetler ister. O yüzden hangi hükûmet düzgün siyaset sunarsa, yabancı yatırımcı parasını Türkiye’ye geri koyarak onu ödüllendirecektir. Bakan Babacan çok yeterli bir Hazine ve Maliye Bakanı’ydı; hatırlayacaksınız kendisi Dışişleri Üst Kurumu da yaptı. Yabancı yatırımcılar Babacan’a çok güveniyor. Bence Babacan rastgele bir rolle hükûmete dönerse tesiri olur. Onun hem yabancı hem de yerli yatırımcılar ortasında önemli boyutta destekçileri var. Lakin durum tıpkı vakitte hükûmetin formu ve siyasetlerine bağlı olacaktır. Bence Babacan ve seçimden sonra idareye gelebilecek mümkün ittifak, AKP iktidarının birinci 10 yılındaki başarılı iktisat siyasetine dönüleceği iletisi veriyor.

“Erdoğan, kura ve anketlere bakarak erken seçime gidebilir”

– Türkiye’yi çok güzel takip ettiğinizi, o yüzden size durumu açıklamama çok da gerek olmadığını biliyorum. Görünüşe nazaran 2023 Haziran’dan daha evvel, erken seçime gidilmesi mümkünlüğü var. Türkiye piyasalarının şu anda çok istikrarsız olduğunu biliyoruz. Bir erken seçim daha da fazla dengesizliğe sebep olur mu?

Ben mevcut ekonomik siyasetin Lira’yı 2023 Haziran’a kadar stabil tutabileceğini düşünmüyorum. O yüzden bence Erdoğan’ın seçimlere erken gitmesi çok mümkün. Şayet Lira bir dönemde stabil kalırsa ve anketlerde biraz düzgünleşme görürse eylül-ekim ona erken seçimlere gidebileceği bir pencere verebilir. Bence piyasalar anketlere ve bildirilere odaklanacak: Bu tartışmalı bir seçim mi olacak? Kampanya periyodu sakin mi geçecek? Erdoğan kaybederse iktidarı kolay bir biçimde teslim edecek mi? Piyasalar barışçıl ve demokrat bir seçim istiyor. Birebir vakitte kazanan kim olursa yeterli ekonomik siyasetler uygulanmasını istiyor. Dediğim üzere; mevcut ekonomik siyaset ortamı; negatif gerçek faiz oranları çok ziyan verici. Yüksek enflasyonun ana nedenlerinden biri. Piyasalar mutlaka para siyasetinde değişiklik görmek istiyor.

– Financial Times’ta geçen hafta Türkiye’deki duruma odaklanan bir makale yayımlandı. Bu makalede Türkiye iktisadının çökmekten kurtulmasının neredeyse bir mucize olduğundan kelam ediliyordu. Sizce Türkiye iktisadı berbat durumda olsa da hâlâ istikrarlı olması bir mucize mi?

Tam olarak o denli demezdim. Kur aralıkta 18.30’a gitti. 13.50’de olsa bile, çok fazla bedel kaybetmiş bir para ünitesi var ortada. O yüzden para ünitesi bu kadar zayıf bir durumda stabilize olmuşken bir mucize yahut muvaffakiyetten kelam etmek çok sıkıntı. Para ünitesi için bir akış olmalı; tahminen de bu odur. Bence Bakan Nebati ve Merkez Bankası için zorluk şu; Lira şu an ucuz olabilir, bu da cari istikrar o ayara gelmeye devam ediyor manasına geliyor olabilir. Ancak enflasyon yüzde 50 iken Lira’nın rekabetçiliği 13.50’de bile çok süratli eriyecek. Şayet sene sonuna kadar 13.50’de kalırsa tahminen bu yüzde 50’yi falan mutlu edecek. Bilmiyorum. Tehlike şu; rekabetçi kalabilmek ve enflasyonla istikrarda kalmak için paha kaybetmeye devam etmek zorunda. Yani burada merkezde enflasyon var. Hükûmet ve Merkez Bankası, enflasyonla uğraş etmek için çok daha sıkı çalışmalı.

O yüzden meseleye dönersek; ben ortada bir mucize olduğunu düşünmüyorum. Maalesef geçen sene kıymet kaybına makus siyasetler sebep oldu. Geçen sene Lira’yı ayakta tutmak için önemli manada memleketler arası rezerv satıldığını gördük. Artık ise ‘bekle ve gör’ modundayız. Daha uygun siyasetler görmek istiyoruz. İstikrar olup olmayacağını ve tünelin sonunda ışık olup olmadığını bu belirleyecek.

– Son olarak tekrar Sayın Nebati’yi sormak istiyorum. Sizin geçmişteki birçok Hazine ve Maliye Bakanı hakkında kapsamlı bilgiye sahip olduğunuz biliyorum. Son vakitlerde süratli bakan değişiklikleri oldu ve Bakan Nebati birinci günlerinde gündem oldu; “Yatırımcının gözünden anlarım” dedi, bir söyleşide Lira’yı nasıl stabilleştirdiklerini pek bilmediklerini söyledi. Birebir vakitte yeni siyasetleri halka anlatma yükü de ona düştü. Siz onunla Londra’da şahsen tanıştınız. Gözlemleriniz nelerdir?

Bakan’la birinci defa Londra’da tanıştım. Alışılmış toplantıdan evvel hakkında çok şey okumuş ve duymuştum. Türkiye’deki birtakım görüşmeleri tenkit konusu oldu. Yalnızca gördüklerim ve duyduklarım hakkında dürüst fikirlerimi söyleyebilirim; bence uygun bir performans sergiledi. Ömrümde birçok farklı ülkeden birçok bakanla görüştüm, bilhassa de Türkiye’nin birçok Hazine ve finans yetkilisiyle görüştüm. Bu Türk yetkililerle birtakım toplantıların makûs geçtiğini söylemek zorundayım. Bence bu görüşme uygun geçti. Bakan Nebati uygun hazırlanmıştı, söylemek istediklerini düzgün tabir etti, insanları dinledi. Siyaset karışımına katıldığımı söylemiyorum; hatta katılmadığımı söyleyebilirim. Para siyaseti uygun değil. Lakin bu mevzuyu tartışmaya açık olması umut vericiydi. Bu mevzuyu tartıştık. İnsanların farklı görüşleri olur. Dediğiniz üzere ben geçmişte Türkiye’nin para siyasetini açıkça eleştirdim. Eleştirmeye de devam ediyorum; görüşlerim değişmedi. Lakin evvel de dediğim üzere dost canlısı ve dinlemeye açık olması; yatırımcılarla- en azından benimle âlâ bağlantı kurması beni umutlandırdı. Ancak hâlâ ekonomik siyaset karışımı konusunda ikna olmadım.