Fehmi Koru: Tuzu kurular için tahlil üretmekle iktidar yanlış yapıyor

Fehmi Koru*

“Tedarik zincirinde yaşanan sorunlar” kalıbı günlük konuşma lisanımıza girdiğinden beri çabucak her alanda geriye gidiş yaşanıyor da, artış bir tek mevzuda görülüyor: Sırf her şeyin fiyatı artıyor…

Biz bunu kendi ülkemizde RTÜK’ün bile kabullendiği yüzde 48.69 oranındaki enflasyondan biliyoruz.

Küresel bir sorun bu. Daha evvel enflasyon yüzü görmemiş ülkeler bile günümüzde hayat pahalılığı ile tanıştı. Her yerde sıkıntıya deva aranıyor.

Şimdi her kaygıya deva -veya her yerde uygulanabilecek- bir deva bulunduğu söylenemez.

Husus üzerinde düşünürken aklıma bugünküne misal ortamlarda görüşlerine başvurulan bir ‘farklı bakış açısı uzmanı’ olan Edward de Bono geliyor ve geçen yıl vefat eden Maltalı profesörün yokluğunun sorun çözmede yaşanan kısırlığın sebebi olabileceğini düşünüyorum.

Edward de Bono’nun neredeyse uzunluğuna ulaşan çok sayıda kitabı var ve bunların büyük kısmı lisanımıza de çevrilmiş bulunuyor.

Çevrilip yayınlandığına nazaran kitaplar okunuyor da olmalı. Okunuyorsa niçin onun kitaplarında tavsiye ettiği tipten farklı niyet biçimine uyan tavsiyelerle karşılaşılmıyor?

De Bono’nun ‘farklı’ yaklaşımına koyduğu isim ‘lateral thinking’; bu tabire lisanımızda karşılık olarak ‘yanal düşünce’  kalıbı bulunmuş. Çetrefil problemlere bulunamayan tahliller ‘yanal’ yolla çözülebiliyor.

Örnekler mi istiyorsunuz?

Toprakları üzerinde tabancalı kalkışma sürdüren ayrılıkçı bir terör örgütüyle kapalı görüşmeler yürüten bir hükümet bayağı bir aralık de kaydetmiş ve sorun tek bir hususta düğümlenmiş. Örgüt terörden vazgeçmeye razı olmuş, lakin son anda işler sarpa sarabilir telaşıyla tabancalarını teslime yanaşmıyormuş. Devlet Malta’dan tahlil üreticiyi çağırmış. Tarafları dinleyince, de Bono, şu tavsiyede bulunmuş: “Örgüt tabancaları teslim etmesin, satarak elinden çıkarsın…”

Sorun çözülmüş…  

Kitaplarında de Bono fikir usulünü anlatmaya yarayan öteki örnekler de verir.

Hatırladıklarımı paylaşayım.

Avustralya’da bir ailenin küçük çocuğuyla sonunda büyüklerin kahkahalarla gülmesiyle sonuçlanan bir oyun oynanırmış. Ortaya biri kıymet açısından büyük lakin cismi küçük bir demir para ile bunun tam karşıtı -cismi büyük lakin kıymeti az- bir madeni para konur ve konutun küçük çocuğundan kendisinde kalmak üzere bunlardan birini seçmesi istenirmiş. Çocuk da her seferinde cismi büyük bedeli az parayı seçince konuklar kahkahayı basarlarmış.

Konuklardan biri birinci sefer şahidi olduğu bu oyundan sonra çocuğun yanına yaklaşıp ona ‘gerçeği’ -yani cismi küçük paranın daha kıymetli olduğunu- açıklamış.

Çocuk konuğa şu karşılığı vermiş: “Bilmez miyim, elbette biliyorum. Düzgün de dediğiniz üzere yapsam bir daha benimle bu oyunu oynarlar mı? Bilmez görünerek hiç değilse her seferinde dondurma paramı çıkarıyorum.” 

İşte o çocuğun yaptığı ‘yanal düşünce’ oluyor.

Bir de şu örnek hatırımda:

Adamın birinin bir belalıya yüklü bir borcu varmış ve ödeyemiyormuş. Sonunda belalısı alacağını tahsil için adamın konutuna gelmiş. Belalı, adamı, borcunu derhal ödemezse öldürmekle tehdit ederken, içeriye adamın genç ve hoş kızı girmiş. Belalının havası değişmiş. Adama şu teklifte bulunmuş: “Sana bir baht tanıyacağım; gördüğün torbaya biri beyaz oburu siyah iki taş koyacağım, kızın çekiliş yapacak. Siyah taş çıkarsa hem paramın karşılığı olabilecek nelerin varsa onları ve kızını da alıp gideceğim; kızın beyaz taşı çekerse hem ona dokunmayacağım hem de paramı ödemen gerekmeyecek.”

Kız belalının torbanın içerisine kaşla göz ortasında bıraktığı taşların her ikisinin de siyah olduğunu gözlemlemiş. Elini attığında iki taştan hangisini çekerse çeksin, çektiği siyah olacak, bunun farkına varmış…

Hem babasını hem de kendisini bu heriften kurtarmak için ne yapmalı kız?

‘Yanal düşünce’ stili tahlil şu: Kız elini torbaya sokar ve eline aldığı taşı bulunduğu balkondan o taşların alındığı kümenin içine atıverir. Belalıya da onun şaşkın bakışları altında şunları söyler: “Kusura bakmayın aklım karıştı. Ancak nasıl olsa torbadaki ikinci taşa bakarak attığımın hangi renkteki taş olduğunu anlarız.”

İçerideki taş siyah olduğu için aşağıya attığı birinci çektiği taşın beyaz olması gerekir, değil mi?

Bahis neden artık aklıma gelmiş olabilir?

Anlatayım.

Artırımlar yüzünden insanların sevinci kaçtı. Beşerler sokakta faturaları yakıyor, ödemeyeceklerini söylüyorlar. Siyaset de etkileniyor. İktidar cephesinin yeri kayıyor. Cephenin küçük ortağı bile meseleye ilgisiz kalamıyor. Büyük ortak ne yaparsa yapsın bulduğu tahliller deva olarak görülmüyor.

KDV’de 7 puan indirim yapıldı, yarar vermedi. Tasarruf sahiplerinin TL hesabına geçmeleri için sabitlenmiş faiz üzerine kurdaki artış da getiri olarak garanti edildi, dolar mevduatları TL’ye çevirtilemedi. Yastık altı altınlar istendi, yaprak kımıldamıyor.

Daha ne yapsın iktidar?

Bana sorsalar “Edward de Bono’ya başvursun” derdim; kendisi vefat etmiş olsa da kitapları ortada.

Benim ‘yanal düşünce’ eseri yaklaşımım şu: İktidarın bulduğu tahliller bankada yahut cebinde parası olanlarla ilgili. Tuzu kurularla. Halbuki itiraz edenler, dar gelirliler, günlük yaşayan ve faturaları ödeyemeyecek durumda olan beşerler. Tahlil onların durumları düşünülerek bulunmak zorunda.

Parası olanlara kur garantisi vermek, KDV’yi düşürmek, marketlere inzibat göndermek yerine, zar sıkıntı geçinen yahut geçinemez duruma düşen geniş kitleleri rahatlatacak formül, onların gelirlerini artırmak olabilir.

Maaşlara zam… Fiyatları katlamak… İşsizlere süreksiz de olsa iş bulmak… İş bulamadıklarına toplumsal yardım ulaştırmak… Elektriği, suyu, doğalgazı bir müddetliğine parasız sağlamak…

Yani?

*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.