Fuat Köprülü'nün zamanı aşan eseri: Edebiyat Araştırmaları Külliyatı

Türk Edebiyatı çok köklü bir maziye sahiptir. Bunu dost ve düşman herkes bilir ve öyle kabul eder. Bu zengin edebiyatı, yazılı olarak Göktürk Kitabeleri’yle başlatsak da sözlü edebiyatımız ondan çok daha eskilere dayanır. Türk milleti tarih sahnesine çıktığı günden bugüne kadar edebî sahada kıymetli eserler vücuda getirmiştir. Bu zengin edebiyat, değişik araştırmacıların üstün gayretleriyle gün yüzüne çıkarılmıştır. Edebiyatımızın aydınlanması için çalışan yılmaz savaşçılardan biri de Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’dür. O, siyasetten ve hocalıktan arta kalan zamanını Türk edebiyatını incelemeye ayırmıştır. 76 yıllık ömrünün önemli bir kısmını bu işe tahsis etmiştir. Neticede çok kıymetli eserler vücuda getirmiştir.

“Fuat Köprülü” ismi bize öncelikle siyaseti çağrıştırsa da o, siyasetçiliğinin yanında iyi bir araştırmacıdır. Uzun yıllar değişik üniversitelerde edebiyat ve tarih alanında dersler vermiştir. Enteresandır ki o, edebiyatta ilerlemek için hukuk öğrenimini yarıda bırakmıştır. Türk Edebiyatı’ndaki ömrü kısa bir dönem sürse de kısa zamanda önemli izler bırakan Fecr-i Âtî edebiyat topluluğunun üyelerinden biridir Fuat Köprülü… O dönemde şiirlerini Mehasin ve Servet-i Fünûn dergilerinde yayınladı. Önceden karşı olduğu “Millî edebiyat” görüşünü daha sonra benimsediğini ve bu edebî topluluğa katıldığını görüyoruz. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar onun hafızalarda kalan ilk büyük eseridir.

Göktürk Kitabeleri’nden Cumhuriyet’e edebiyatın kara kutusu

1933’te “Ordinaryüs Profesör” olan Köprülü, İstanbul Üniversitesi’nde hocalığının yanında birkaç kez de dekanlık yapmıştır. 1934’te siyasete atılarak Kars milletvekili olan Köprülü, uzun yıllar siyasetin içinde kalmıştır. Adnan Menderes’le birlikte Demokrat Parti’yi kurmuştur. Bu parti çatısı altında Dışişleri Başkanlığı yapmıştır. Fakat hocalığını ve araştırmacı kimliğini de bir yandan devam ettirmiştir. Yaşadığı sürece binlerce öğrenci yetiştirmiş, onlarca kitap ve makale yazmıştır. Yeni Osmanlı Tarih-i Edebiyatı, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Nasrettin Hoca, Türk Edebiyatı Tarihi, Türkiye Tarihi, Bugünkü Edebiyat, Azeri Edebiyatına Ait Tetkikler, Milli Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri ve Divan-ı Türk-i Basit, Türk Saz Şairleri Antolojisi (üç cilt), Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar, Anadolu’da Türk Dili ve Edebiyatı’nın Tekâmülüne Bir Bakış, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Edebiyat Araştırmaları Külliyatı, İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi adlı eserler onun kaleminden çıkmıştır.

Sözün bu noktasında Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü tarafında kaleme alınan Edebiyat Araştırmaları adlı kıymetli eserden bahsetmeyi kendime bir vazife ve borç biliyorum. Her edebiyatçının, her kültür adamının ve aydının kütüphanesinde bulunması gereken bu eser zengin bir kültür hazinesidir. Toplam 1162 sayfalık bu eserde Türk edebiyatının yitik hazinelerini bulabilirsiniz; ne kadar zengin bir kültürün ve edebiyatın mirasçısı olduğumuzu görüp Türklüğünüzle, Müslümanlığınızla ve görkemli medeniyetinizle övünebilirsiniz.

Binlerce sayfada kadim edebiyata dair binlerce kıymetli bilgi

Edebiyat Araştırmaları adlı eser iki ciltten oluşuyor. Kitabın ilk cildinde 11 bölüm var. 1. bölümde “Türk Edebiyatı Tarihi’nde Usul”, 2. bölümde “Türk Edebiyatı’nın Menşe’i”, 3. bölümde “Ozan”, 4. bölümde “Bahşi”, 5. bölümde 5–16. Asırlarda Türk Şairleri, 6. bölümde “Saz Şairleri: Dün ve Bugün”, 7. bölümde “Türk Edebiyatı’nda Âşık Tarzının Menşe ve Tekâmülü”, 8. bölümde “Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerinde Tesirleri”, 9. bölümde “Millî Edebiyat Cereyanının İlk Mübeşşirleri”, 10. bölümde Aruz, 11. bölümde “Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Maddeler Meddahlar” başlıkları bilimsel metotlarla, doyurucu bir içerikle işleniyor. Bu eserde yer alan, bilimsel metotlarla ve tarafsız bir gözle kaleme alınan makalelerle ufkunuzu genişletebilirsiniz. Dağarcığınızı kültürel unsurlarla süsleyebilirsiniz. Kitabın başında yer alan önsözde Köprülü’nün bu makalelerle ilgili değerlendirmeleri eserle ilgili doyurucu bilgiler veriyor. İlk cildin ilk bölümü olan “Türk Edebiyatı Tarihi’nde Usul” adlı 45 sayfalık makalede edebiyat araştırmacılarına çok önemli bilgiler veriliyor; onların yolu aydınlatılıyor. Bu yazı birkaç kez okunmaya değer bir yazı…

Edebiyat üzerine beş tane önemli kitap adı söyleyin deseler bu beş kitap içinde Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün kaleme aldığı Edebiyat Araştırmaları adlı iki ciltlik muhteşem eseri muhakkak sayarım. Çünkü bu sahada çalışma yapacaklar için çok önemli bir kaynaktır o… Belki edebiyatın içinde olmayanlar bu eserden yeterince istifade edemezler ama sonuçta onların da bu eserden alacağı şeyler mutlaka vardır. Yeter ki anlama gayreti olsun…

Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün bir hazine değerindeki Edebiyat Araştırmaları adlı eserinin ikinci cildi merhum araştırmacının merhum oğlu Dr. Orhan F. Köprülü tarafından kaleme alınan önsözle başlıyor. Burada oğul Köprülü, babasının bu eserinden genişçe söz ederek kitabın araştırmacılar ve edebiyatçılar için taşıdığı önemi vurguluyor.

Edebiyat Araştırmaları”nın ikinci cildi birinci ciltten daha geniş

Edebiyat Araştırmaları adlı eserin ikinci cildi birinci cildinden daha geniş… Zira birinci cilt 470 sayfa olmasına rağmen ikinci cilt 694 sayfadan oluşuyor. Kitabın ikinci cildinde “Azerî”, “Çağatay Edebiyatı” , “Tuyuğ”, “17. Asır Saz Şairlerinden Kayıkçı Kul Mustafa”, “Tevfik Fikret ve Ahlakı”, “Yeni Farisi’de Türk Unsurları”, “Abdal”, “Abdal Musa” ana başlıklarının yanında “Çeşitli Biyografiler” yer alıyor. “Çeşitli Biyografiler” ana başlığı altında “Ali Şîr Nevâî, Ahmedî, Ahmed Paşa, Ahmed Yesevî, Asım Efendi, Âşık Çelebi, Aşık Paşa, Bâkî, Devletşâh, Fazlî, Figânî, Firdevsî, Fuzûlî, Habîbî, Hamdî, Hâcuy-i Kirmânî, Gazâlî” gibi önemli isimler hakkında mühim malumatlar veriliyor. Bu biyografik yazılar İslam Ansiklopedisinde yayınlanmıştır. Söz konusu yazılar burada derlenip toparlanarak iki kapak arasına alınmışlar. Burada zikredilenlerle ilgili bu denli geniş, sağlam bilgiyi başka bir kaynakta bulmanız mümkün değildir. Öte yandan Asım Efendi, Fazlî, Figânî, Habîbî, Hamdî, Hâcuy-i Kirmânî gibi isimler hakkında bilgi arayanlar bu eserden başka nerede bu kadar geniş bilgiyi elde edebilirler? Bu yönüyle de bu eser bulunmaz bir hazinedir.

Edebiyat Araştırmaları adlı bu eserin ikinci cildinin sonunda yer alan geniş “Umumî İndeks” araştırmacıların eserden faydalanabilmeleri için konulmuş önemli bir bölümdür. Eserden yararlanmayı kolaylaştıran bu kısım 45 sayfadan oluşmaktadır. İkinci ciltte ilk konu başlığı olan “Azerî” adlı geniş makale Azerbaycan’ı, Azerî soydaşlarımızın kültürünü ve edebiyatını etraflıca tanımamızı sağlıyor. Azerî Lehçesinin Türk ve Fars lehçeleriyle ilişkisi irdeleniyor. İlhanlılar ve Celâyirliler devrinden(13. ve 14. asırlar) başlanarak Avşarlar, Zendler ve Kaçarlar devrine kadar “Azerî Edebiyatının Tekâmülü”nden bahsediliyor. Kitabın ikinci cildinin ikinci ana bölümünde ilk Çağatay (13.-14. asırlar) döneminden başlanarak bu edebiyatın gerileme ve çökme dönemi olan 17.-19. asırlara kadar gelinerek Çağatay edebiyatıyla ilgili güvenilir bilgiler veriliyor. 112 sayfa süren “Çağatay Edebiyatı” bölümü aslında tek başına müstakil bir kitap olabilecek boyuttadır. Bu bölümün bibliyografya kısmında “Türk edebiyatının muhtelif şubeleri arasında büyük ehemmiyetine rağmen en az ve en fena tetkik edilmiş olanı Çağatay edebiyatıdır.” diyen Köprülü, bu eksikliği gidermiştir. Kitabın devamında Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı nazım şekillerinden biri olan “Tuyuğ” hakkında enine boyuna bilgiler vererek bu türün takip ettiği seyri aydınlatmıştır.

Fuat Köprülü, Türk kültürüne ve edebiyatına aşkla bağlı bir vatan evladıydı

Merhum Fuat Köprülü, Türk kültürüne ve edebiyatına aşkla bağlı olan bir vatan evladıydı. Edebiyat tarihini çok önemsiyordu. Bu alanda çalışacakların elinden tutuyor, onlara rehberlik ediyordu. Bu hususta herkese görevler düştüğünü, bu sahada daha çok çalışılması gerektiğini belirtiyordu. Bu sahada çalışacaklara saygı duyuyor, onlarla ilgili görev ve sorumlulukları şu ifadeleriyle dile getiriyordu: “Edebiyat tarihine hevesli bir Türk genci, henüz inşa malzemesinden hiçbiri hazır bulunmayan bu büyük millî abide için, izah edilen usuller dairesinde hiç olmazsa birer taş getirmeye çalışmalıdır; çünkü vücuda gelecek bu muhteşem abide, büyük ve şerefli Türk milletinin asırlar boyunca muhtelif muhitlerde geçirmiş olduğu fikrî ve hissî safhaları ve o muhtelif safhalarda kendini gösteren Türk millî dehasının vahdetini göstererek, istikbaldeki nesilleri aynı vahdet gayesine sevk edecektir. Türk edebiyatı tarihçisi için bundan daha asil ve mukaddes hedef nasıl tasavvur olunabilir!”

Ord. Prof. Dr. Fuad Köprülü’nün yazdığı Edebiyat Araştırmaları adlı iki ciltlik güzel eseri edebiyat heveslisi herkes kütüphanesinde bulundurmalı ve mutlaka dikkatle okumalıdır.
Kaynak: https://www.dunyabizim.com/kitap/fuat-koprulu-nun-zamani-asan-eseri-edebiyat-arastirmalari-kulliyati-h37886.html