Bitcoin’in başşehri: Kazakistan’ın kripto madencilikte bir dünya başkanı olmasının bedeli

Çin’in geçen yıl, ansızın kripto para madenciliğini yasaklama kararını açıklamasıyla dal, ülkenin komşusu Kazakistan’da süratle genişlemeye başladı. Kazakistan bugün kripto para madenciliğinde dünyada ikinci sırada fakat ağır güç tüketen data merkezleri, kömürden elektrik üreten santralleri üzerindeki baskıyı artırıyor. Bu da kirliliği ve karbon salımını beraberinde getiriyor.

Moldir Shubayeva, yeni Bitcoin madeninin tozlu şantiyesinde dolaşırken, inşaat mühendisleri ve vücut çalışanları kalabalığının ortasından çarçabuk seçiliyor.

35 yaşındaki şık giysili Moldir, devasa sarı renkli güneş gözlüklerinin ortasından, nakliye konteynırlarının içinden kıvılcımlar saçan kaynakçıları ve tonlarca çakıl dolgusunu inşaatın temeline boşaltan kamyonu izliyor.

Moldir Shubayeva’nın Kazakistan’ın birinci bayan kripto para madencisi olduğu düşünülüyor

Moldir, Kazakistan’ın yeni kuşak kripto girişimcilerinden biri ve Almatı kentindeki kendisine ilişkin yeni Bitcoin madeninin her ayrıntısını denetliyor.

Moldir, erkek hâkim bu sanayide kıymetli bir aktör haline geldi ve madencilik şirketini ülkenin en büyük oyuncularından biri haline getirmesiyle tanındı.

“Hayatımın son dört yılının neredeyse tamamını işte geçirdim ve bazen ofisimde uyuyorum” diyor.

Moldir yaklaşık beş yıl evvel Bitcoin ile ilgilenmeye başladı. Daha büyük madenler inşa edip müşterilere kiralamadan evvel erkek kardeşiyle birlikte konutta kripto para madenciliği yapmaya başladı.

Kazakistan’daki işletmelerinin ve genel olarak sanayinin, bilhassa geçen son bir yılda amansız bir büyüme içinde olduğunu söylüyor:

“Gün, Bitcoin’in ne kadar arttığını görmek için fiyatını denetim etmemle başlıyor. Fiyatı 50 bin dolara ulaştığı vakitler hakikaten heyecan vericiydi! Daima adrenalin vardı.”

Bitcoin fiyatı epeyce dalgalı. Mart 2020’de fiyatı 5 bin dolar civarındaydı ve yalnızca bir yılda 65 bin dolara yükseldi.

O vakitten beri bedeli değerli ölçüde düştü. Bu yazı yazılırken yaklaşık 35 bin dolardı.

Fakat kripto madenciliği Moldir’i Kazakistan’daki başkalarıyla birlikte büyük bir servete kavuşturdu.

Dijital altın

Kripto para madenciliği Bitcoin, Ethereum ve Litecoin üzere birçok kripto para ünitesinin temelini oluşturan süreç.

Bu dijital paranın merkezi bir otoritesi yahut bankaları yok. Bunun yerine, her ödeme ve transfer, geniş bir istekli bilgisayar ağı tarafından denetim ediliyor.

Hesaplamalar son derece karmaşık, bu nedenle misyon çok fazla bilgisayar gücü gerektiriyor.

Teşvik olarak sistem, bu hesaplamalara katkıda bulunan şahısları Bitcoin ile ödüllendiriyor.

Moldir’inki üzere işletmeler sayesinde Kazakistan, Bitcoin madenciliği açısında ABD’den sonra dünyanın en büyük ikinci ülkesi haline geldi. Ülke bugün, Bitcoin’i çalıştıran global ağ gücünün yaklaşık yüzde 18’ine katkıda bulunuyor.

Kazakistan’da elektrik gücünün bol ve ucuz olması; kripto para dostu hükümet siyasetleri sayesinde dal, 2019’da burada konumlanmaya başladı.

2021 yazında da hudut komşusu Çin’de tüm kripto madenciliğine ani ve beklenmedik bir yasak getirilmesiyle büyük bir ivme kazandı.

Ülkeye akın eden şirketler yanlarında on binlerce bilgisayar getirdi.

Kazakistan’ın mevcut Bitcoin madenlerinin kapasitesi yetersiz kaldı ve bu yeni talebi karşılamak için yeni tesislere gereksinim duyuldu.

Kazakistan’ın mega madenleri

Almatı’dan 1,3 km seyahat edip izole ve rüzgarlı Ekibastuz kentine ulaştığınızda sanayinin ölçeğini anlıyorsunuz.

Burada Enegix şirketi tarafından inşa edilen, yakın vakte kadar dünyanın en büyük kripto madeni olan tesis sizi karşılıyor.

Enegix’in Ekibastuz madeni bugün dünyanın en büyük ikinci madeni

Bu mega madene adım attığınızda birinci fark ettiğiniz şey gürültü oluyor.

Küçük fanları tam süratte dönerken binlerce güçlü bilgisayar vızıldıyor.

Ve bunların biraz ötesinde, devasa soğutma pervaneleri dönerken daima düşük perdeli bir vızıltı sesi çıkarıyor.

Tesisin sahibi 34 yaşındaki Yerbolsyn hızında büyük bir gülümsemeyle, “Çalışan makinelerin sesi beni heyecanlandırıyor zira bu paranın, dijital paranın sesi.” diyor.

Moldir üzere Yerbolsyn de yıllar evvel Bitcoin ile ilgilenmeye başladı ve birinci etapta madenciliğe küçük bir giriş yaptı.

Bir garajda bir avuç bilgisayarla madencilik yapan bir şirketten, bugün 7/24 kripto para madenciliği yapan bir firma haline geldi ve 300 milyon dolarlık ekipmanı barındıran tesisine geçti.

Madenin 8 deposunda 50 bin makine Bitcoin ve öteki kripto paraları kazanmak için çalışıyor

Makinelerin çalışmasını sağlamak için yüz elli kişi istihdam edilmiş durumda. Düzinelerce mühendis ise 15 gün boyunca kurak çöl bölgesinde kalıyor.

19 yaşındaki Almaz Magaz, 12 saatlik vardiyalarda çalışıyor. Ana misyonu, makineleri etkilememesi için tozu hangarlardan uzak tutmak. Bir arıza olduğunda onu düzeltmek ve mümkün olan en kısa müddette çalışır duruma getirmek onun elinde.

Birinci başta makinelerin ne yaptığı hakkında hiçbir fikri olmadığını şöyle itiraf ediyor:

“Buraya gelmeden evvel Bitcoin hakkında bilgim yoktu. Hiç duymamıştım!”

Almaz’ın ve öbür çalışanın çalışmaları, Almatı’daki kapalı devre kamera manzaralarını toplayan bir ‘banka’ aracılığıyla Yerbolsen tarafından denetleniyor.

Yerbolsen “Kazakistan’ın artık kripto para dünyası için bu kadar kıymetli olmasından gurur duyuyoruz” diyor ve ekliyor:

“Biz vatanseveriz ve ülkemizin bayrağını daha da yükseltmek istiyoruz!”

Çevresel maliyet

Lakin herkes ülkenin son muvaffakiyetinden gurur duymuyor. Etraf ve ömür savunucuları madenciliğin kullandığı devasa güç ölçüsü nedeniyle kripto para madenciliğini eleştiriyor.

Cambridge Üniversitesi’nin Bitcoin Elektrik Tüketim Endeksi, Bitcoin’in gereksinim duyduğı güç ölçüsünün Ukrayna yahut Norveç üzere ülkeleri geride bıraktığını iddia ediyor.

Bu gücün ne kadarının yenilenebilir olduğu bilinmiyor fakat İklim Uzmanı Dana Yermolyonok, Kazakistan’da gücün yalnızca yüzde 2’sinin yenilenebilir kaynaklardan geldiğini söylüyor:

“Burada temel olarak kömür kullanılıyor. Bilhassa ısınma ve elektrik üretimi kelam konusu olduğunda.”

Kazakistan’da güç üretiminin sırf yüzde 2’si yenilenebilir kaynaklardan sağlanıyor

Dana, ülkenin en büyük kömür havzalarından birine sahip olan Karaganda kentinde yaşıyor. Kripto madenciliğinin yarattığı zenginliğin sebep olduğu çevresel maliyete değip değmediğinden kuşku ediyor.

Dana “Evimden çıktığım her gün kirliliği görebiliyorum. Kışın rüzgar olmadığında komşumun konutunu bile göremiyorum. Onlar para kazanırken neden bu havayı solumak zorunda olduğumu anlayamıyorum” diyor.

Güç tedariği kaygısı

Kripto madenciliğinin güç kıtlığına yol açabileceğine dair telaşlar de var.

Hükümet, madenciliğin yalnızca bir yılda ülke çapında elektrik tüketiminde yüzde 7-8’lik bir artışa katkıda bulunduğunu söylüyor.

Ülkede madenciliğe harcanan elektrik ölçüsü, artık buradaki büyük bir kasabanın tüm ışıklarını açık tutmak için gereken güce muadil.

Geçen yıl Kasım ayında, artan talebi karşılamak için Rusya’dan ülkeye ekstra elektrik ithal edildi ve arzın en düşük olduğu bölgelerde madencilik kısıtlamaları getirildi. Bu tedbirler birtakım madencilerin tesislerini kapatmasına ve yer değiştirmeye çalışmasına neden oldu.

Kazakistan’ın Dijital Kalkınma Bakan Yardımcısı Askhat Orazbek, BBC’ye Kazakistan’ın kripto para patlamasının çok süratli gerçekleştiğini ve denetim edilmesi gerektiğini anlattı:

“Madenciler tarafından tüketilen elektriğin hacmiyle ilgili sorular var. 2019’da güç fazlamız olduğunu söylüyorduk lakin artık bu geçerli değil. Kazakistan’da elektrik sonsuz değil, bu yüzden madencilik faaliyetlerinin bir kısmını durduracağız.”

Orazbek hükümeti Ocak 2022’de madencilik sanayisini, tükettiği elektrik üzerinden daha fazla vergilendiren bir sistem getirdi. Sağlanan ek gelirin daha pak güç üretimi için kullanılabileceğini umuyorlar.

Orazbek, “Bugün Kazakistan’da madencilik sahiden genel olarak kirli olarak isimlendirilen enerjiyi tüketiyor. Bu yüzden kripto madencileri için belli bir kota getirileceğini söylüyoruz… Ve daha fazla gelişme fakat yeşil bir güç altyapısı inşa edildiğinde mümkün olacak” dedi.

Bununla birlikte, Çin ve Kosova üzere birtakım ülkelerin ve potansiyel olarak Rusya’nın bilakis, Kazakistan madencilik sanayisini sürdürmeye kararlı görünüyor.

Kazakistan’ın en büyük kenti Almatı’da güvenlik güçleri

Orazbek “Aslında bu bir cins teknolojik devrim” dedi ve ekledi:

“Amacımız bu anı kaçırmamak ve dünyadaki bu kripto para ihtilalinin iştirakçileri ortasında yer almak.”

Kazakistan, akaryakıt fiyatlarındaki ani artışın akabinde bu ayın başlarında patlak veren şiddetli protestolardan yeni yeni kurtuluyor.

Portestoların kripto para madenciliğiyle direkt bir irtibatı yoktu, ancak olaylar iki önemli noktayı gösterdi.

İlk olarak, enerji kaynakları tehdit edildiğinde ne olabileceğini; ikincisi, Kazakistan’ın kripto para dünyası için ne kadar önemli hale geldiğini.

Kazak hükümeti interneti beş gün boyunca kestiğinde, küresel Bitcoin ağı önemli ölçüde yavaşladı ve Bitcoin’in fiyatı düştü.

Bu yeni ortaya çıkan yeni endüstriyle başa çıkmaya çalışan hükümet için riskler oldukça yüksek.