Çin-Rusya bağlantıları: Batı karşısında perçinlenen ittifakın dünü ve bugünü

Rusya ve Çin ortasındaki yakınlaşma son yıllarda askeri alanda gitgide artan bir iş birliği de sergilemeye başlayınca ABD, NATO, Avrupa Birliği (AB) liderliklerinin korkuları arttı, “Yeni bir Soğuk Savaş mı başlıyor?” sorusunu gündeme geldi.

Bu telaşlar Ukrayna krizi sırasında, bu defa “yeni bir büyük savaş olasılığı” tartışmalarıyla daha da arttı. Dış siyaset ve jeopolitik alanında çalışan Batılı yorumcular Rusya ve Çin ortasındaki yakınlaşmayı artık, Ukrayna kriziyle, bu krizi de Tayvan meselesiyle ilişkilendiriyorlardı.

Son olarak, Kış Olimpiyatlarında Pekin’de buluşan Vladimir Putin ve Şi Jinping’in “Yeni Bir Periyoda Giren Memleketler arası Münasebetler ve Sürdürülebilir Global Kalkınma Hakkında” tavırlarını açıklayan ortak imzalı bildirisi, “yakınlaşmanın” artık bir “jeopolitik eksene” dönüştüğüne, tahminen de yakında NATO gibisi bir ortak örgütlenmenin gündeme gelebileceğine ait kimi spekülasyonları ağırlaştırdı.

Yakınlaşma yeni değil

Gerçekte, Rusya ve Çin ortasındaki yakınlaşma ortak hal alma sürecinin tarihi sanılandan daha eski, ta Soğuk Savaş’ın bittiği yıllara, hatta daha da öncesine, Çin’in dünya iktisadına açılmaya başladığı periyoda kadar uzanıyor. Çin ve Rusya: Yeni Yakınlaşma (2018) başlıklı çalışmasında Alexander Lukin, Deng Şiaoping’in daha o vakit “Sovyetler Birliği’nde hangi değişimler gerçekleşecek olursa olsun ilgilerimizi, siyasi alakalar de olmak üzere sakin biçimde geliştirmeliyiz” dediğini aktarıyor.

O bağlar Soğuk Savaş bittikten ve SSCB dağıldıktan sonra ABD’nin gündeme getirdiği “tek kutuplu” dünya savına karşı çok kutuplu dünya savını savunma uğraşları sırasında derinleşmeye başladı.

Gorbaçov SSCB devlet lideri olarak istifa etmeden az evvel, 1991’de iki ülkenin dışişleri bakan yardımcıları buluşarak, Rusya ve Çin ortasındaki bağları konuşmaya başladılar.

• Çin’den NATO’nun genişlemesine karşı Rusya’ya takviye
• Rusya-Çin ittifakı: Batı bloku karşısındaki eksenin yeni maksatları neler?
• Çin Devlet Lideri Şi Cinping, Rusya başkanı Vladimir Putin için ‘En âlâ dostum’ dedi

SSCB yerini Rusya Federasyonu’na bıraktıktan sonra Lider Boris Yeltsin 1992’de Çin’i ziyaret ederek bir “dostluk, uygun komşuluk ve işbirliği anlaşması” imzaladı.

Yeltsin, “bu bağlantılar bizim için çok kıymetlidir. Batı ile bağlantılarımızda Çin’in omuzlarına yaslanabiliriz” diyordu.

İki ülke 1994’de, ABD’nin “tek kutuplu dünya” projesine karşı ortak bir deklarasyon yayımladı.

Çin 1995’te Rusya dış siyasetinde “birincil değere sahip ülke” statüsüne yükseldi ve tek kutuplu dünya projesine karşı çok kutuplu dünya ortak tavrı 1997’de Yeltsin ve Jiang Yer’in imzaladığı bir ortak açıklamayla resmileşti.

NATO 1999’da Sırbistan Başşehri Belgrad’ı ve Çin konsolosluğunu da bombaladıktan sonra Rusya ve Çin ortasındaki bağlar daha da derinleşti. Çin Devlet Lideri Jian Yer, Çin ve Rusya ortasındaki yakınlaşmayı “yeni tip bir memleketler arası ilişki” olarak niteliyordu.

NATO’nun doğuya, eski SSCB ülkelerine gerçek genişleyerek, Rusya’nın bugünkü tavrını belirleyecek jeopolitik tabanı yarattıktan, Putin Rusya Devlet Lideri olduktan sonra iki ülke ortasındaki bağlar belirli bir istikrara ve açıklığa kavuşmaya başladı.

Rusya ve Çin ortasındaki yakınlaşmanın art planına ait bu kısmı Putin’in 2007 Münih konferansındaki konuşmasına değinerek bitirebiliriz.

Konuşmasına, “dolambaçlı bir diplomatik lisana başvurmadan konuşacağım” diye başlayan Putin, kelamı “tek kutuplu dünya” projesine getirdiğinde, “Bu, ne kadar süslerseniz süsleyiniz eninde sonunda tek bir tip duruma işaret ediyor: Tek bir otorite merkezi, tek bir güç merkezi, tek bir karar merkezi… Bu, içinde sadece tek bir efendi, tek bir egemenlik kelam konusu olan, son analizde sadece bu sistem içinde olanlar için değil, içinden çürüteceği için hükümran güç için de son derecede ziyanlı bir durum olacaktır” kelamlarıyla Rusya’nın, ABD’nin liderlik pozisyonu kabul etmeyeceğini açıklıyordu.

O yıl Rusya ile Çin ortasındaki yakınlaşma yeni bir ivme kazandı. Michal Lubina, “Russia and China: A political Marriage of convenience (2017) (Rusya ve Çin: Bir Politik Mantık Evliliği) başlıklı çalışmasında “2007 Rusya’da Çin yılıydı” diyor.

İki ülke Ocak ayında Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunda Burma Cuntasına gaye alan karara karşı, veto yetkilerini birlikte kullanmışlardı.

Münih konferansından sonra, periyodun Çin Devlet Lideri Hu Jintao Moskova’yı ziyaret etti.

Yapılan ortak açıklama karşılıklı inancı arttırmayı, iktisat ve güvenlik alanlarında işbirliğini güçlendirmeyi vurguluyordu.

O yıl bir açıdan daha değerli. Gerçekten Kasım ayında Şi Jinping’in Merkez Komite politbüro daimi komitesine giriyor ve Başkanlığa giden yol açılıyordu.

İki ülke ortasında ‘stratejik inanç‘ arttı

Rusya ve Çin ortasındaki yakınlaşma sürecine, Soğuk Savaş’tan sonra ABD’nin izlediği dış siyasetin da katkıda bulunduğu söylenebilir.

ABD, Soğuk Savaş periyodunda Richard Nixon başkanlığında izlediği Çin ile yakınlaşarak SSCB’yi yalnızlaştırma siyasetini, Soğuk Savaş ertesinde, Doğu Blok’u dağıldıktan sonra terk etti.

ABD, artık dünyadaki “tek harika güç” olduğu teziyle, bilhassa 11 Eylül 2001’de gerçekleşen atağa reaksiyon olarak dayatmacı bir “imparatorluk projesi” benimserken Rusya ve Çin’i birlikte karşısına aldı.

Böylelikle Çin ve Rusya ABD karşısında dayanışma ve iş birliğine dayalı bir dış siyasete daha çok değer vermeye başladılar.

2000’li yıllarda Çin, Rusya’nın en büyük ticaret ortağı pozisyonuna gelirken, Rusya’yı petrol ve gaz, hatta mineral kaynakları tedariki açısından istikrarlı bir kaynak olarak görmeye başladı.

Birebir periyotta, Putin, Rusya yakın etrafında, SSCB dağıldıktan sonra kaybettiği nüfuz alanlarını yine kazanmaya, Suriye iç savaşı sırasında Suriye ve İran’la, hatta İsrail ile bağlantılarını derinleştirerek Ortadoğu’da ve Doğu Akdeniz’de daha aktif olmaya yönelik bir dış siyaset izlemeye başlamıştı.

• Rusya ve Çin, Ay’da ortak bir uzay istasyonu inşa etmeyi planladıklarını açıkladı

ABD ve Batı’nın, engelleme uğraşlarına ve yaptırımlarına karşında, Putin için, 2008 finansal krizini izleyen devir boyunca ekonomik ve siyasi gücünü kanıtlayan, ABD merkezli dünya iktisadının kurallarına daha sık itiraz etmeye başlayan Çin’in, Yeltsin’in tabiriyle, “omuzlarına yaslanmak” giderek daha da değer kazanıyordu.

Hakikaten, Rusya ve Çin liderliği 2013 yılından bu yana, direkt ya da elektronik olarak 3 düzineden fazla sefer bir ortaya gelmişler.

Bu süreç boyunca Çin ve Rusya, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nda daha yakın ve daima bir iş birliği içine girdiler ve Batı dışındaki ülkeleri, örneğin, Myanmar, Afganistan, Suriye, Libya, İran, Venezuela’yı gaye alan yaptırım tekliflerini birlikte veto ettiler. Son olarak Kazakistan ve Ukrayna’daki gelişmelerde Çin, Rusya’nın tavrını destekledi.

Rusya, Asya’da ve Ortadoğu’da, hasebiyle Çin’in Jenerasyon ve Yol İnisiyatifi coğrafyasında tesirini arttırırken, Çin’in de Ortadoğu’da değerli ekonomik ve siyasi bir varlık inşa etmeye başladığı görülüyor.

O kadar ki, Çin Komünist Partisi’ne yakın, Küresel Times’da, Körfez İş Birliği Kurulu’nun dört üyesinin dış işlerinin Çin ziyaretinin akabinde, 18 Ocak’ta yayımlanan bir yorumda, önde gelen Ortadoğu uzmanlarından Niu Xinchun, “Ortadoğu ülkelerinin ABD yörüngesinden çıkmaya başladığını” ileri sürüyor ve “belki de gelecekte, petrol fiyatlarını, ABD yerine Suudi Arabistan ve Rusya ile Çin düzenleyecektir” diyordu.

Kimi analistler, Rusya’nın Ukrayna’da, Çin’in Çin Denizi’nde Tayvan bağlamında izledikleri siyasetler ortasında da kıymetli benzerlikler buluyor. Bu analistlere nazaran, iki ülkenin de maksadı bu etapta Ukrayna’yı da Tayvan’ı ilhak etmek değil, ABD’nin iktidarsızlığını kanıtlamak ve geri çekilme sürecini hızlandırmak.

Rusya ve Çin’in, Çin’de ve Pasifik’te gerçekleştirmeye devam ettikleri ortak kara, hava ve deniz tatbikatlar, askeri hareketler, füzelere karşı ortak erken ihtar sistemi geliştirme, ayda üs kurma projeleri de iki ülke ortasında “stratejik güven” münasebetinin giderek güçlenmekte olduğunu düşündürüyor.

• ABD-Çin ilgileri: Tehlikeli ve belirsizliklerle dolu bir ortam şekilleniyor
• AB, Rusya’ya yaptırım hazırlığı yaparken diplomasi uğraşlarını da ağırlaştırıyor
• Kuzey Akım 2: Tartışmalı Rus boru çizgisi projesi için Almanya ve ABD anlaştı