Gerçekleşirse büsbütün değişecek! Artı 50 yıl daha…

Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr – Kayıtlara geçmiş en uzun yaşayan kişi 122 yaşında hayatını kaybeden Fransız Jeanne Calment. Bilim insanları, Calment’in bir asrı aşan kıssasını incelerken, azamî insan ömrünü belirlemeye çalıştılar ve bu çalışmalar sonucunda teorik olarak insanların 130 yaşına kadar yaşayabileceği sonucuna ulaştılar.

Özel bölüm temsilcileri de bu mevzuya ağır ilgi gösteriyor. Dünyanın en varlıklı insanlarından birisi olan ve farklı alanlarda yürüttüğü çalışmalarla gündeme gelen ABD’li milyarder Jeff Bezos ile Rus internet teşebbüsçüsü Yuri Milner, yaşlanma zıddı çalışmalar yürüten Altos Labs şirketinin çalışmalarını destekliyor. Altos Labs, çalışmalarını yaklaşık 3 milyar dolarlık bir bütçe çerçevesinde gerçekleştirecek. Birçok insanın dileği olan daha uzun ömür bu çalışmalar sonucunda mümkün hale gelebilir.

“Hücresel Gençleştirme Programı” adını alan ve Altos Labs tarafından yürütülen bu projede hem akademiden hem de alandan birçok bilim insanı vazife alacak. Birinci etapta San Francisco ve İngiltere’de çalışmalarını yürütecek şirket, tıpkı vakitte Japonya ile de çeşitli bahislerde iş birliği yapmayı hedefliyor.

Pekala Türk bilim insanları bu mevzuda neler söylüyor? Üsküdar Üniversitesi Öğretim Üyesi, Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan, insan ömrünün uzatılmasının mümkün olduğunu belirtirken, Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Kısmı Öğr. Üyesi Prof. Dr. Dilek Çelik ise yapılan çalışmalarda kullanılan ve “yeniden programlama” olarak bilinen yolun son yıllarda en beğenilen tekniklerden biri olduğunu söyledi. İstanbul Üniversitesi Biyoloji Kısmı Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Mahmut Çalışkan ise insan ömrünün uzamasının tüm gezegeni ilgilendirdiğini vurgulayıp hayat istikrarında bozulma ihtimâli olduğunu söz etti.

‘İNSAN ÖMRÜNÜN UZAMASI MÜMKÜN’

Daha uzun yaşayan beşerler birçok müellifin yıllardır hayallerini süsledi ve pek çok yapıta bahis oldu. Bilim dünyasında yaşanan gelişmeler ise bu hayali, gündemin tartışılan mevzularından biri haline getirdi. Prof. Dr. Korkut Ulucan, insan ömrünü daha uzun hale getirmenin teoride mümkün olduğunu lakin bilim insanlarının sahip olduğu datalarla bunun sonlarını belirlemenin sıkıntı olduğunu söyledi. Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Hücrelerimiz zati birinci oluştuğunda yaklaşık 130-135 yıllık bir ömür ile oluşurlar, biz bunları hesaplayabiliyoruz. Lakin hücrelerin içinde bulunduğu kurallar, bizlerin epigenetik olarak isimlendirdiği çevresel faktörlerin genlerimiz üzerindeki tesiriyle bu 130-135 yıllık süreçler azalıyor” dedi.

Prof. Dr. Ulucan’a nazaran, hücrelerimizin yapısına uygun hayat stili, beslenme, davranışlar, meslekler üzere birçok etken hayat süremiz ile direkt alakalı. Bu yüzden genetik bilgiler bizlere çok değerli çıktılar sağlıyor. “Günümüzde şahısların genetik yapılarına uygun beslenmeden tutun harekete, öğrenme modellerinden mesleklere hatta hastalıklara yatkınlığa kadar üzere birçok bilgiyi alabiliyoruz” diyen Prof. Dr. Korkut Ulucan şunları da ekledi: “Şayet bunlara uygun hayat biçimleri benimseyebilirsek ömrümüz de izafi olarak uzayacak. Uygun koşullarda insan ömrünü uzatmak için hayat üslubu değerli.”

‘TOPLUM BİLİMCİLERE BÜYÜK İŞ DÜŞÜYOR’

İnsanlık 1900’lü yılların başından itibaren süratle çoğalmaya başladı. Teknolojinin gelişmesi ve sıhhat kaidelerinin güzelleştirilmesiyle birlikte bebek vefatları azaldı ve ortalama insan ömrü de uzadı. O denli ki geçtiğimiz günlerde ABD’de bir bir birinci yaşandı ve bir domuzdan beşere kalp nakli bile gerçekleşti. Bu durum sıhhat teknolojilerinde insanlığın nasıl bir noktaya geldiğinin en kıymetli ispatlarından. Bugün dünya nüfusu yaklaşık 8 milyara yaklaştı. Bu nüfus gezegenimizin kaldırabileceğinin üstünde olduğu için önümüzdeki yıllarda salgınların artması, kıtlık ve büyük göç hareketleri kaynaklı bölgesel istikrarsızlıklar bekleniyor.

Prof. Dr. Korkut Ulucan da insanlığın mevcut nüfusuyla gezegende yaşamakta zorluk çektiğini ve toplum bilimcilere bu husus hakkında yapılacak planlamalarda kıymetli misyonlar düştüğünün altını çizdi. Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Günümüzde doğal kaynaklar bakımından dünyanın kaldırabileceği  insan sayısı yaklaşık olarak 3 milyar civarı olarak biliniyor, fakat şu anda bu sayının 3 katına yaklaşıyoruz. Bu kadar süratli artışın sebeplerinden biri de yalnızca doğum suratlarının artması değil, insanların hayat müddetlerinin uzaması. Bu işin toplum bilimciler tarafından çok düzgün planlanması büyük kıymet taşıyor zira insan ömrünün uzaması beraberinde büyük toplumsal sorunlar yaratabilir. İktisat, barınma, güvenlik bunların başında geliyor” şeklinde konuştu.

‘2050’Lİ YILLAR GEN TEDAVİSİNİN YILLARI OLACAK’

Sıhhat teknolojileri günümüzde geçmişten çok daha ileri bir düzeyde olsa da insanlık başta kanser olmak üzere hâlâ birçok hastalığa yönelik kesin bir tedavi bulabilmiş değil. Hali hazırda tedavisi bulunmayan bu hastalıkların yanına yakın gelecekte yenilerinin eklenme riski de epeyce yüksek. Ayrıyeten nüfus arttıkça salgınların artma ihtimali de buna bağlı olarak artma eğilimi gösteriyor. 2019 yılından itibaren hayatımıza giren Kovid-19 pandemisi de bunlardan sırf biri.

Prof. Dr. Korkut Ulucan, genetik çalışmalar sonucunda şimdi net bir tedavisi olmayan hastalıklar için olumlu gelişmelerin yakın gelecekte mümkün olduğunu ancak insanlığın yeni hastalıklarla karşı karşıya olduğunu da söyledi .Prof. Dr. Korkut Ulucan, “Genetik çalışmalar sonucu elde edilen bilgiler, bilhassa farmakoloji, tedavi ve hastalıkların biyolojik yaklaşımlarının belirlenmesinde bizlere çok değerli bilgiler sundu ve sunmaya da devam ediyor. 2050’li yılların gen tedavilerin yılları olacağı kestirim ediliyor. Kanser, Alzheimer ve Parkinson üzere psikiyatrik ve nörolojik hastalıklar da dahil bir birçoklarının tedavilerinin bulunmasına çok yaklaştık lakin karşımıza yeni çıkabilecek problemlere dair şimdi bir fikrimiz yok. Bunları vakit gösterecek” yorumunda bulundu.

‘YENİDEN PROGRAMLAMA’ EN BEĞENİLEN YÖNTEM’

Günümüzde hâlâ cevaplanması gereken pek çok soru olsa da insanlık bilim ve teknoloji sayesinde hiç olmadığı kadar güçlü durumda. Genetik alanında yapılan çalışmalar da insanlığı geçmişte kırıp geçiren hastalıkları yenmesinde büyük rol oynadı. Yapılan çalışmaların gelecekte bugün şimdi tedavisi olmayan birçok hastalığı ortadan kaldıracağı kestirim edilirken, bilim insanlarının bir kısmı ise yaşlanmayı sona erdirmek ve insan ömrünü uzatmak için çoktan çalışmaya başladı bile.

Prof. Dr. İstek Çelik, insan ömrünü uzatabilmek için hasarlı dokuların sistemli olarak değiştirilmesi gerektiğini belirtti. İstek Çelik, “Hücrelerin nasıl yaşlandığı ve bu sürecin nasıl bilakis çevrileceği konusunda hem direkt hem dolaylı olarak birçok çalışma yürütülüyor. Bu çalışmaların başında temel araştırmalar yaparak yaşlanmaya sebep olan faktörlerin belirlenmesi, sonrasında da bu düzenekleri geriye çevirmek için prosedürler geliştirilmesi geliyor. Son yıllarda en beğenilen prosedürlerden biri ‘yeniden programlama’ sayılabilir” ifadelerini kullandı.

‘DAHA FAZLA NÜFUS KARMAŞAYI ARTIRABİLİR’

Gelecekte geçen ve karamsar bir atmosfere sahip çok sayıda sinema, sinema perdesine aktarıldı. İnsanlık dünyanın kapasitesine bakmadan çoğalmaya devam ettiği takdirde bu senaryoların gerçeğe dönüşmesi epey olası görünüyor.

Prof. Dr. İstek Çelik de insan ömrünün uzatılmasına yönelik çalışmalar olumlu sonuç verirse bu durumun hem olumlu hem de olumsuz istikametleri olacağını belirtti. Çelik, “Kolektif bilginin artmasını, ‘önemli’ bireylerin daha uzun yaşayıp aileleriyle vakit geçirmesini ve insanların toplumsal hayata katkıda bulunmak için daha fazla vakti olmasını sağlar. Lakin başka yandan çok nüfus artışı sıhhat, refah, barınma üzerindeki mali yükü de artıracaktır” detayını paylaştı.

Yaşlanmayı önlemeyle ilgili araştırmalar sonucunda birçok yeni bilgiye ulaşılacağını belirten Prof. Dr. Çelik, “Çalışmalar sonucunda ulaşılacak sonuçlardan bir kısmının kansere sebep olan düzeneklerle direkt bağlantısı olacağı düşünülebilir. Bu yüzden yapılacak çalışmaların direkt yahut dolaylı olarak kanser araştırmalarına ve öbür hastalıklara dahi yararı olacağını öngörmek mümkün” dedi.

‘SÜPER İNSAN’ YARATILMASINI BEKLEMEK YANLIŞ

Doğayı kendi isteklerine nazaran şekillendiren insanlık, vakit zaman yaşanan doğal afetler ve koronavirüs pandemisiyle birlikte bu hayalden kısmen uyandı. Lakin insan bedenini geliştirip bir “süper insan” ortaya çıkarma hayali devam ediyor.

Prof. Dr. İstek Çelik, insan ömrünü uzatmak için yapılan çalışmaların bu manaya gelmediğini vurguladı. Çelik, “Bu çalışmalarda maksat yalnızca insan ömrünü uzatmak değil, bunu mümkün olduğu kadar hastalıktan koruyarak yapmak olmalı. Fakat mucizevi bir insan vücudunun geliştirilebileceğini bekleyemeyiz. Münasebetiyle yaşlılığa bağlı hastalıklar tekrar gelişecek ve bir mali yük yaratacak” dedi.

Altos Labs şirketinin yaptığı çalışmalar muvaffakiyete ulaşır ve insan ömrü uzatılırsa bu tedaviye kimlerin ulaşabileceği de tartışılıyor. Çelik, “Bu basamak bu hususta konuşmak için şimdi erken fakat Altos Labs’da geliştirilecek metotlarda genetik mühendisliği ve yine programlama yerine sıradan ilaçlar kullanılıp inançlı bir halde gençleştirme başarılabilirse, bu her bölümden insanın ulaşabileceği bir yol olabilir” vurgusunu yaptı.

‘BU ÇALIŞMALAR STANDART SAĞLAYABİLİR’

Gelişen hayat standartları insan ömrünün uzamasında tesirli oldu. Bugün dünya ortalamasına nazaran ortalama bir insan 72 ila 75 yıl kadar yaşıyor. Prof. Dr. Mahmut Çalışkan, insan ömrünü uzatmanın mümkün olduğunu ve son 200-300 yıllık sürece bakıldığında bile insan ömrünün uzadığının görüleceğini vurguladı.

Prof. Dr. Çalışkan, “Yapılan çalışmalar ortasında tıbbi tedavideki gelişmeler, aşılar, ilaçlar, ziyanlı tüketimden kaçınma, hatta güzel bir diyet bile sayılabilir. Bu faktörler beşerler üzerinde biraz da ferdî olarak tesir gösteriyor. Öbür yandan insan ömrünü belirleyen biyolojik ve genetik sistemlerin belirlenmesi tahminen de bu alandaki çalışmalara bir standart getirecektir” yorumunu yaptı.

‘İNSAN ÖMRÜNÜN UZAMASI TÜM GEZEGENİ İLGİLENDİRİYOR’

Prof. Dr. Çalışkan Mahmut Çalışkan, insan ömrünün uzamasının yalnızca insan topluluklarıyla ilgili olmadığını da belirtti. Prof. Dr. Çalışkan, “Bu türlü bir durumun ortaya çıkması, yaşamsal olarak bağlı olduğumuz bu dünya üzerindeki bütün biyotik ve abiyotik ögeleri da etkileyecek. Zira dünyadaki hayatın ve milyarlarca yıllık ömür istikrarının bir kesimiyiz. Bu istikrarın bozulmasının şayet dünya dışı bir ömür alanı bulamazsak, pek de insanlığın faydasına olacağını düşünmüyorum. Uzamış bir insan ömrünün gerek dünyadaki öteki canlılar gerekse toplumsal hayat açısından uygun olmasını beklemiyorum. Bilhassa toplumsal hayat açısından günümüz dünyasının beklentisi olan ‘İnsanlar eşittir’ kavramını eşitlik beklentisinden uzaklaştıracaktır” diye konuştu.

İnsan ömrünün uzamasının beşerler ortasındaki farklılıkları da artırabileceğini belirten Prof. Dr. Mahmut Çalışkan, “Beşerler ömürlerinin birinci 6 ayında ekseriyetle birbirlerine benzerler, hatta bazen cinsiyetlerini bile hakikat kestirim edemeyebiliriz. Halbuki büyüdükçe yahut yaşlandıkça birebir ailenin bireyleri bile birbirlerinden farklılaşırlar. Hasebiyle uzamış bir ömrün pek çok açıdan toplumsal hayatta beşerler ortasındaki farklılıkları derinleştireceğini düşünüyorum” sözünü kullandı.

‘YAŞANACAKLARI İNSANLIĞIN KENDİSİ BELİRLEYECEK’

Prof. Dr. Çalışkan, insan ömrünü uzatmaya yönelik çalışmaların şimdi tedavisi olmayan hastalıklara tahlil olması noktasında ise, “Bu hususta çalışmalar devam ediyor. Öteki yandan, kanser ve gibisi hastalıkların ekseriyetle insan ömrünün ilerlemiş kademelerinde ortaya çıkması, uzamış bir insan ömrü döngüsünde kanserin tahminen daha da yaygınlaşacağını düşünebiliriz. Başka yandan insan ömrünü uzattığı sav edilen çok sayıda molekül keşfediliyor ve bunların kanser de dahil çeşitli hastalıklara karşı aktifliği test ediliyor. Bu moleküllerden kimilerinin maya, kurtçuk ve meyve sineği üzere model organizmalarda ömrü uzatmanın yanında kansere karşı da tesirli oldukları belirlendi. Doğal olarak yaşlılık evrelerinde ortaya çıkan hastalıkları önlediğinizde ömrü de uzatmış oluyorsunuz” dedi.

İnsan ömrünün uzamasının ekonomik yarar sağlayabileceğini düşündüğünü belirten Çalışkan, “Artan insan ömrünü artan insan nüfusuyla paralel düşündüğümüzde mevcut şartlarda dünya kaynaklarının bu yükü karşılayabileceğini sanmıyorum. Besin döngüsünden faydalanan ancak o döngüye gereğince katılmayan bir vücudun varlığını sürdürmesi bence asıl mucizevi fikir” diye konuştu ve bu bahiste toplumsal hayatta yapılacak düzenlemelerin belirleyici olacağının altını çizdi.

ŞAHSA NAZARAN MALİYETİ DEĞİŞEBİLİR ZİRA…

Günümüzde de insan ömrünü belirleyen kimi hastalıkların tedavisi olduğu halde herkesin ondan faydalanamadığını belirten Prof. Dr. Mahmut Çalışkan, “Bu manada şayet olumlu bir sonuç elde edilirse bu tedavi, proje çıktısının maliyetine bağlı olarak değişebilir. Öbür yandan insan ömrünün uzunluğunu belirleyen birden fazla faktör olduğundan dünya üzerindeki insan ömrü uzunluğu tıpkı aile bireylerinde bile farklı olabilir. O sebeple bu çalışmanın sonucunda ortaya çıkacak tedavi yahut metot ferdî bazda farklılıklar gösterebilecek ve bu da ödeme tablosunu değiştirebilecektir” formunda konuştu.