İlgilerin gelişmesi için kaideler oluştu

HANDE ATILGAN Ankara ABD’nin dayanağını çekmesiyle çıkmaza girdiği belirtilen Doğu Akdeniz Doğalgaz Boru Sınırı Projesi (East-Med), gözleri yine Türkiye-İsrail ilgisine çevirdi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, son ayda yapılan görüşmelerin akabinde İsrail Cumhurbaşkanı Yitzak Herzog’un Türkiye’yi ziyaret edebileceğini açıklaması çabucak akabinde da 13 yıl sonra iki ülke Dışişleri Bakanları’nın telefonda görüşmesi, Ermenistan ile olduğu üzere İsrail ile de olağanlaşma sürecinin ivme kazanacağı yorumlarına neden oldu. Milliyet sıcak süreci uzmanlarına sordu.

‘TEMKİNLİ YAKLAŞIYORLAR’

Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Gökhan Çınkara, önümüzdeki süreci değerlendirirken, “ABD’nin bölgeye ilgisinin göre azalması, bölge ülkelerinden emsal çıkar yahut kaygı kümesinde ortaklaşanları bloklaşmaya itiyor” dedi. İsrail’in Arap ve Müslüman ülkelerle Abraham Mutabakatları doğrultusunda ilerlettiği alakasına işaret eden Çınkara, “İsrail tarafından gelen birinci sinyallere bakıldığında hayli temkinli yaklaştıkları anlaşılıyor. Abraham Muahedeleri İsrail için kıymetli, ama sonuçta Türkiye üzere büyük bir ülkenin dahli olmaması mutabakatın stratejik tartısını azaltıyor” diye konuştu. İsrail-Filistin tansiyonunun bu ilerlemeleri her an akamete uğratabileceğini hatırlatan Çınkara, şöyle devam etti: “Doğu Akdeniz’de şu an istikrar Türkiye lehine değişiyor. Mısır ve İsrail, Türkiye tezlerine ölçülü yaklaşıyor. ABD ise East-Med Projesi’ni maliyetli bularak geri çekiliyor. Bu noktada Türkiye’nin bölge ülkeleriyle bağlantıları geliştikçe Doğu Akdeniz’de muhtemel edinimleri artacaktır.”

‘FARKLI BİR HÜKÜMET VAR’

Türkiye’nin Tel Aviv eski Büyükelçisi Oğuz Çelikkol da, Hertzog’un Filistin meselesinin tahliline ait iki devletli tahlile tüm siyasi hayatı boyunca dayanak verdiğinin altını çizerek, “İsrail’de şu an farklı bir hükümet var. Filistin sıkıntısına farklı yaklaşan partilerden oluşan bir koalisyon. Bağlantıların gelişmesi için kaidelerin oluştuğunu söylemek, İsrail ile görüşen Türkiye’nin Filistinliler’e daha fazla katkı sağlayacağını düşünmek mümkün” dedi. Çelikkol, diplomatik alakalarının tekrar büyükelçi düzeyine çıkarılabileceğine işaret etti. Türkiye’nin bölge ülkeleriyle yürüttüğü görüşmelerin Yunanistan’ın “genişlemeci politikalarına” karşı kıymetli bir adım olduğunu da vurgulayan Çelikkol, “İsrail ve öbür Körfez ülkeleriyle ekonomik münasebetlerde büyük aksamalar yaşanmamıştı. Mısır ve İsrail üzere ülkeler çıkardıkları doğalgazı satmak istiyorlarsa bunun tek geçer yolu Türkiye üzerinden başka gaz projelerine bağlamak ya da Türkiye’ye satmak biçimde gelişeceğini düşünmek mümkün” dedi.

‘İRAN FAKTÖRÜ DA ETKİLEDİ’

Ortadoğu uzmanı Haydar Oruç ise olağanlaşma için iki ülkenin de pek çok motivasyonu olduğuna dikkati çekti. Oruç, alakaların 1990’lı yıllardaki üzere ağır askeri ve istihbari düzeye dönmesinin sıkıntı olacağını, olağanlaşmanın ekonomik eksende ilerleyebileceğini söyledi. Oruç, “Hertzog’un ziyareti yaşanabilecek olağanlaşma süreci için başlangıç noktası olacak. İsrail için en kıymetli husus Türkiye’nin Hamas’a verdiği dayanak. İsrail nasıl PYD’yi terör örgütü olarak görmüyorsa, Türkiye’nin Hamas’a yaklaşımını reddetmesi rasyonel değil” dedi. Oruç, “Görüşmelerin Filistin’e de katkısı olması gerekir. Yalnızca iki ülkenin çıkarına dönük mutabakatın ileriye dönük ve sağlıklı olacağını düşünmek mümkün değil. Hamas’ın olağanlaşmaya olumsuz yaklaşacağını düşünmüyorum” diye konuştu. İran ile Batı’lı ülkeler ortasında nükleer muahedenin devamına yönelik Viyana Görüşmeleri’nin devam ettiğini belirten Oruç, “İsrail bunu varoluşsal tehdit görüyor. Bu mutabakatla İran’ın bölgedeki aktifliğini ne kadar artırdığını ve Türkiye’nin de bundan rahatsız olduğunu unutmayalım. Türkiye-İsrail nükleer muahede konusunda da birebir noktaya varacaktır” tabirlerini kullandı.

BAĞLANTILAR 2018’DE KOPTU

Türkiye’nin 1950’de birinci defa diplomatik temsilcilik açtığı İsrail ile ilgiler 2010 Mavi Marmara atağıyla gerildi. Tel Aviv Büyükelçisi Merkez’e çağrılarak bağlantılar 2. katip seviyesine çekildi. 2016’da olağanlaşmaya yönelik mutabakat çerçevesinde eski haline dönen bağlar, 2018’de İsrail’in, “Büyük Dönüş Yürüyüşü” gösterine müdahalesi sonucu çok sayıda Filistinlinin hayatını yitirmesi ile bir kere daha koptu. Tel Aviv Büyükelçisi’nin merkeze çağrılırken, 4 yıldır iki ülke bağları Süreksiz Maslahatgüzarlar seviyesinde yürütülüyor.

BİRİNCİ TEMAS DIŞİŞLERİ’NDEN

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Herzog ile görüşmesi ve “ziyaret olabilir” açıklamasının akabinde birinci temas Dışişleri Bakanları seviyesinde gerçekleşti. Bakan Mevlüt Çavuşoğlu, mevkidaşı Yair Lapid ile telefonda görüştü. Bakanlıktan yapılan açıklamada, görüşmenin içeriğine ait bilgi verilmedi.