IŞİD başkanının vefatından sonra örgütün akıbeti ne olacak?

Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi, saklandığı konuttan hiç ayrılmadı. Suriye’nin kuzeybatısında bulunan İdlib vilayetindeki göze çarpmayan meskeninin ifşa olma korkusu nedeniyle görüntü ve sesli bildiri yayınlamayan tek IŞİD önderiydi. Bölgede, eski ismi El Nusra Cephesi olan ve terör örgütü El Esas’ın uzantısı kararındaki Heyet Tahrir el Şam (HTŞ) hâkim. Aslında HTŞ ve IŞİD birbirlerini düşman olarak görüyorlar. Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi’nin komşularının bile bitişikteki konutta kimin kaldığını bilmediği söyleniyor. Görünüşe nazaran, IŞİD önderi bu zımnî barınağından gerçek, terör örgütünün “geri dönüşünü” planlıyordu.

Lakin ABD istihbarat örgütleri tekrar de Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi’nin nerede olduğunu tespit etmeyi başardı: Türkiye sonundaki Atmeh kasabasında. Selefi Ebu Bekir el Bağdadi de vefatından evvel İdlib bölgesinde saklanmıştı. Halefinin de tıpkı bölgede gizleneceğini pek kimse kestirim etmemişti. İfşa olan IŞİD başkanı, ABD’li kaynakların aktardığına nazaran, yakalanacağını anlayınca aile bireyleriyle birlikte kendini havaya uçurdu.

Pekala Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi’nin vefatının IŞİD üzerinde nasıl bir tesiri olacak ve terör örgütü bugün ne kadar güçlü?

IŞİD önderinin vefatı ne manaya geliyor?

El Esas başkanı Usame Bin Ladin, örgütün Irak kolunun yöneticisi Musab el Zerkavi ve eski IŞİD önderi Ebu Bekir el Bağdadi: Her üç terör örgütü başkanı de ABD operasyonları sonucu öldürülmüştü. Fakat bu yöneticilerin yerini çabucak yeni başkanlar aldı ve kelam konusu örgütler kısmen tekrar yapılanarak varlığını sürdürdü.

Bu nitekim yola çıkan uzmanlar, el Kureyşi’nin öldürülmesinin de IŞİD ideolojisinin sonunu getirmeyeceği konusunda hemfikir. Berlin merkezli Alman Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) terör uzmanlarından Guido Steinberg, “El Kureyşi’nin vefatı tekrar de örgüte vurulmuş ağır bir darbedir” diyor.

Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi hakkında, Iraklı olmasının dışında fazla bir şey bilinmiyor. İlahiyat alanında yüksek lisans yaptığı ve bir mühlet Irak’ın eski diktatörü Saddam Hüseyin devrinde Irak ordusunda vazife aldığı söyleniyor. En az 2007’den beri de IŞİD bünyesinde faal olduğu varsayım ediliyor.

Selefi Ebu Bekir el Bağdadi, 2019’daki vefatından evvel onu halefi ilan etmişti. Bugüne kıyasla örgüt o periyot çok daha güçlüydü. El Kureyşi’nin vefatı, IŞİD’in kelamda “hilafet” gücünü yitirdiği, Irak ve Suriye’de çok sayıda savaşçıyı kaybettiği bir periyotta gerçekleşti. Steinberg, el Kureyşi’nin yalnızca operasyonel sıkıntılarla ilgilenmekle kalmayıp, tıpkı vakitte IŞİD destekçileri için dini bir otorite pozisyonunda olduğunu söylüyor. IŞİD için dini yetkinlik konusu çok değerli bir kriter olduğu için uygun vasıflarda yeni bir önderin kısa müddette ikame edilmesi kolay olmayabilir. Bu nedenle örgütün bir idare boşluğu ile karşı karşıya kalması da mümkün.

Halefi kim olabilir?

Terör uzmanı Guido Steinberg de “Ebu İbrahim el Haşimi el Kureyşi’nin yerini doldurmak güç olacak” diyor. Dini bir otoriteye sahip olan, birebir vakitte askeri ve operasyonel olarak da ehil bir kişi bulmanın kolay olmamasının en kıymetli nedeni, örgütün başkan takımındaki önemli kan kaybı. Yıllardır süren çatışma ve operasyonlar nedeniyle, liderlik potansiyeline sahip pek çok üst seviye isim birer birer öldürüldü. Bu nedenle, mümkün adayların çemberi de epeyce dar. Guido Steinberg, “IŞİD son üç yılda bilhassa Irak’ta güç kazandığı için yeni önderin de Iraklı olması kuvvetle muhtemel” varsayımında bulunuyor. 

IŞİD nerelerde etkin ve ne kadar güçlü?

Günümüzde IŞİD, Irak’ın kuzey ve kuzeybatısı ile Suriye’nin doğusunda faal olmaya devam ediyor. Lakin yakın geçmişte bilhassa Suriye’de kuzeydoğudan, yani özerk Kürt idare bölgesinden yanlışsız faaliyette bulundu. Kimi uzmanlar örgütün 4 bin ile 6 bin kadar savaşçıya sahip olduğunu iddia ederken, kimi kaynaklar Suriye ve Irak’ta yaklaşık 10 bin kadar IŞİD milisinin bulunduğundan hareket ediyor. Bunun yanı Suriye ve Bölgesel Kürt idaresinin denetimindeki kamp ve hapishanelerde bulunan IŞİD mensubu binlerce tutuklu ve bunların on binlerce aile üyesi de hesaba katıldığında, örgütün potansiyel gücünün aslında daha büyük olduğu söyleniyor.

Buna ek olarak IŞİD, 2014’ten itibaren farklı ülkelerde örgütün lokal uzantılarını oluşturdu. Bunlardan bilhassa Afganistan, Libya ve Yemen’deki yapılanmaların nispeten güçlü olduğu söylenebilir. Guido Steinberg’e nazaran yeniden de IŞİD, 2014-2016 devriyle mukayese edildiğinde epey zayıflamış durumda. O yıllarda örgüt bünyesinde 30-40 bin savaşçı olduğu iddia ediliyor. IŞİD’in denetimi altındaki bölgelerdeki toplum nüfus 9 milyonu buluyordu.

Artık o günler mazide kaldı. Örgüt, günümüzde memleketler arası ağını denetim etmede giderek artan problemler yaşıyor. Bu nedenle artık daha merkeziyetsiz bir yapıya büründü. Steinberg, herşeye karşın çeşitli IŞİD kümeleri ortasında temaslar olduğunu varsayıyor: “Öldürülen başkanın Türkiye sonuna bu kadar yakın bir yerde bulunması, IŞİD’in memleketler arası temaslara büyük kıymet verdiğinin değerli bir göstergesi.”

IŞİD varlığını sürdürebilecek mi?

Alman terör uzmanı, önümüzdeki aylarda ve yıllarda, örgütün bu temasları sürdürmesinin çok daha sıkıntı olacağı öngörüsünde bulunuyor: “Bunda ne ölçüde başarılı olacağı, her şeyden evvel Irak ve Suriye’de güçlenmeye devam edip etmeyeceğine, hatta yeraltından çıkıp yeni bir toprak idaresine başlayıp başlayamayacağına bağlı. Fakat bu şimdilik sıkıntı görünüyor.”

IŞİD önderinin vefatı, ABD makamlarının saklanma yerleri de dahil olmak üzere, teröristler hakkında detaylı ve kesin istihbarat bilgilerine sahip olduğunu da bir sefer daha kanıtladı. Lakin terör örgütünün, Irak ve Suriye’deki siyasi istikrarsızlıktan yararlanmaya devam ettiği de bir sır değil. Steinberg, “Bu yüzden hâlâ IŞİD tümüyle yok edilemiyor” diyor.

Örgütün varlığının devam etmesinin en değerli şartlarından biri de finansmanın sağlanması. IŞİD bunun için muhtemelen birkaç yüz milyon dolara muhtaçlık duyuyor. Bu hakikaten hareketle Guido Steinberg, örgütün geleceğine dair şu öngörüde bulunuyor: “Her ne kadar eskiye oranla zayıflamış olsa da, IŞİD’in en azından Irak, Suriye ve Afganistan üzere ülkelerde önümüzdeki yıllarda da çok kıymetli bir güç ögesi olarak kalacağı gerçeğine hazırlıklı olmalıyız.”