Mahfi Eğilmez: Ekonomiler tüketerek büyüyebilir mi?

*Mahfi Eğilmez

Ekonomik büyüme en kolay tarifiyle bir iktisatta bir devirden sonraki periyoda mal ve hizmet üretiminde gerçek (fiziksel ya da fiyat artışlarından arındırılmış) artış olması halidir. En kolay haliyle anlatmak gerekirse sadece ekmek üretilen bir iktisatta t yılında 100 ekmek üretilmişken t +1 yılında 105 ekmek üretilmişse bu iktisat yüzde 5 büyümüş demektir.

Bir iktisadın baz tesiri ya da bir ekip süreksiz tesirler dışında büyüyebilmesi için üretim kapasitesini artıracak, yeni kapasiteler yaratacak, daha ileri teknolojiler kullanacak yatırımlara yahut verimliliği artırmaya ve bütün bunlar için de daha çok çalışmaya gereksinimi vardır. Daha çok çalışma daha çok işgücünün istihdamı ya da istihdam edilenlerin daha çok çalıştırılmasıyla sağlanabilir. Bu yaklaşım bizi GSYH’nin üretim yoluyla hesaplanmasına götürür.

İktisadın temel taşı tüketimdir. Aslında insanoğlunun temel güdüsü de tüketmektir. Şimdilerde bizde moda olan formuyla ‘üretmek lazım’ diye dillendirilen kelamın manasının olması için evvel tüketim olması gerekir. Tüketilmeyen yahut tüketilmek için talep edilmeyen şeyin üretimi de olmaz. Bu yaklaşım bizi harcamalar yoluyla GSYH hesaplamasına götürür.

Piyasada tüketim (talep) olmadan satış için üretim (arz) olmayacağına nazaran bir iktisadın büyümesi için evvel talep sonra arz artacak demektir.

Birçok ülke çalışarak, verimliliği artırarak, teknolojiyi geliştirerek ve daha fazla üreterek büyümeye çalışırken Türkiye çalışmayarak, tatilleri uzatarak, tüketimi artırarak büyümektedir. Bunun en tipik örneği dünyada pek rastlanmayan uzunluktaki bayramlar ve onlara bağlanan öteki tatil günleriyle vakit zaman on güne kadar uzayan tatillerdir. Tatiller uzayınca beşerler tatil yörelerine gidiyor, bol para harcıyor, tüketim ve hasebiyle talep artıyor, talep artınca üretim ve arz artıyor ve iktisat büyüyor.

Bütün ekonomik büyümelerin altında tüketim artışı yatar. O nedenle tüketime dayalı büyüme kelamı pek gerçek değildir. Buna karşılık tüketimin kim tarafından yapıldığı ya da talebin nereden geldiği kıymetlidir. Şayet dış talep artışı varsa o vakit dış talep artışına ve hasebiyle ihracata dayalı büyüme kelam konusu demektir. Şayet iç talep artıyor ve içeride üretim artıyorsa o vakit iç talebe bağlı büyüme kelam hususudur. Bu talep artışının yol açtığı üretim artışına ve üretimde kullanılan ithal girdilere bakmak gerekir. Şayet üretimde kullanılan ithal girdilerin oranı yüksekse o vakit kur artışları girdi fiyatlarını münasebetiyle maliyetleri ve hasebiyle fiyatları etkileyerek enflasyonda artışa yol açar. 

Gelişmiş ülkeler global kriz müddetince tüketimi ve hasebiyle üretimi artırmak için para bastılar. Buna ‘niceliksel gevşeme’ (quantitative easing) ismini verdiler. Piyasaya bol para çıkınca harcamalar arttı, tüketim talebi, akabinde da üretim ve arz arttı ve iktisat büyüdü. Bizim model farklı. Biz, tatilleri uzatıp insanları kredi kullanarak tatile çıkıp harcama yapmaya itiyoruz, talebi bu yolla arttırıyoruz ve oradan üretim ve arz artıyor, iktisat büyüyor. Biz buna bir şey demiyoruz ancak ‘niceliksel gevşemeden’ benzetmeyle ‘tüketim gevşemesi’ diyebiliriz. İki model de tüketime dayanıyor.

Gelişmiş ülkeler aslında gelişmiş olduğu için onlar açısından tüketimle büyümek, en azından bir mühlet, sorun oluşturmuyor. Biz ise gelişme yolunda olduğumuz için buluş yapmamız, teknoloji geliştirmemiz ve ithal girdilerden çok kendi kaynaklarımıza dayalı üretim yapmamız gerekiyor. Bir öteki deyişle biz tüketimle büyüsek de gelişme yolunda ilerleyemiyor, doğayı bozduğumuzla kalıyoruz.

Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır