Mahfi Eğilmez: Negatif gerçek faizle tasarruf artmaz

*Mahfi Eğilmez

Faiz, iktisatta ve finansta, tasarruf sahibinin parasını ödünç olarak gereksinim sahibine kullandırmasının bedeli olarak tanımlanır. Yeniden iktisatta ele alındığı üzere para da bir mal üzere kabul edilirse, faiz, parayı diğerine kullandırmanın kirası olarak düşünülebilir. Faizin pek çok çeşidi vardır: Kolay faiz, bileşik faiz, kontrat faizi, yasal faiz, temerrüt faizi, nominal faiz, net nominal faiz, gerçek faiz. Faiz hesabı ödünç verilen paranın (ya da para yerine geçen altın üzere varlıkların) vadesine nazaran yapılır: Günlük faiz, haftalık faiz, aylık faiz, yıllık faiz üzere. Bizi burada ilgilendiren üç tane faiz tipi var: Nominal faiz, net nominal faiz ve gerçek faiz. Evvel bunları tanımlayalım:

Nominal Faiz: Bankaların mevduata uygulayacaklarını açıkladıkları faiz nominal faizdir. Örneğin bir banka 1 yıl vadeli mevduata % 20 faiz vereceğini açıklamışsa bu nominal faizdir. 

Net Nominal Faiz: Bankaların açıkladıkları nominal faizden vade sonunda gelir vergisi stopajı yapılıyor. TL mevduatta elde edilen faiz gelirinden, 1 yıla kadar vadeli mevduattan % 3 gelir vergisi stopajı kelam konusu. Mevduat sahibinin eline geçen faiz getirisi bu kesintiden sonraki fiyattır. Buna net nominal faiz diyoruz (1 yıl vadeli % 20 nominal faizli mevduatta vergi sonrası net nominal faiz oranı yaklaşık % 19,4 ediyor.)

Gerçek Faiz: Nominal faizden enflasyonun tesirinin giderilmesi yoluyla hesaplanan faizdir. Bir manada periyot sonunda ele geçecek olan faizin satın alma gücündeki değişimden arındırılmasıyla hesaplanmış faiz demektir. Burada hesaba katılması gereken enflasyon oranı paranın yatırıldığı anda geçerli olan enflasyon oranı değil devir sonunda geçerli olması beklenen enflasyon oranıdır. Buna “beklenen enflasyon” deniyor.

Bu hesaplama piyasada çoklukla nominal faizden enflasyon tesiri arındırılarak yapılıyor. Halbuki doğrusu net nominal faizden enflasyonu arındırarak hesaplanmasıdır.

Gerçek faiz şöyle bir formülle hesaplanır:

Gerçek faiz = (1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon) -1

Bankanın yıllık mevduata % 20 nominal faiz verdiğini düşünelim. Bunun gelir vergisi stopajı sonrasındaki net oranı % 3’tür. Mevduat hesabının açıldığı tarihte 12 aylık enflasyon oranının (TÜFE) % 48,7 olduğunu ve bir yıllık vadenin sonunda bu oranın % 30 olmasının beklendiğini varsayalım. Bu durumda gerçek faiz hesabı şöyle yapılır:

Gerçek Faiz = (1 + 0,194) / (1 + 0,30) – 1 = – 8,2. Bu durumda önemli oranda (% – 8,2) negatif gerçek faiz kelam konusu olacak demektir. Şayet yılsonunda enflasyon beklendiği üzere değil de mesela bu yıl olduğu üzere % 48,7 oranında çıkarsa o vakit gerçek faiz % – 19,7 olacak demektir.

Gerçek faizin negatif olması iki manaya gelir: (1) Tasarruf sahibi, parasını ödünç vermesi karşılığında enflasyona karşı korunmamış, kaybetmiş olur. (2) Tasarruf sahibinin tasarrufundan hisse alınıp borçlanan şahıslara aktarılmış olur. Bu durumda devlet tasarruf yapanı cezalandırmış, borçlananı ödüllendirmiş olur.

Evvelden nominal faizden alınan gelir vergisi stopajı % 15 – 20 iken bu hissesi devlet alırdı ve buna rağmen faiz gerçek olarak müspet olurdu, tasarruf sahibi de enflasyona karşı korunmanın yanı sıra devletine vergi ödemiş olurdu. Bugünkü sistemde tasarruf sahibi ziyan ederken, devletin faizden aldığı vergi % 3’e düşmüş durumda olduğu için, tasarruf sahibinin borç verdiği parayla borç alana para aktarmış oluyor.

Türkiye’nin temel meselelerinden birisi iç tasarruflarının yatırımlarına yetmemesidir. Yatırımlarla iç tasarruflar ortasında tasarruflar aleyhine oluşan fark cari açıktır. Bu açığı kapatmanın iki sistemi vardır: Birincisi yatırımları düşürmektir. Bu yola girilirse büyüme de düşer. İkincisi de iç tasarrufları artırmaktır. Bunun yolu enflasyonun üzerinde (pozitif) gerçek faiz varmekten geçer. Şayet bir yandan süratli büyümek bir yandan da cari açığı düşürmek hedefleniyorsa bunun yolu ikinci tekniği seçerek iç tasarrufları artırmaya çalışmaktan geçer.

Üstte açıkladığımız üzere tasarruf sahibinin cezalandırıldığı, borç alanın ödüllendirildiği bir sistemde iç tasarrufların artmayacağı açıktır. O nedenle bu türlü bir tertipte cari açık kapatılamaz.

*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır