Otokrasiden mutabakatla tedavi ile çıkılabilir

Ali Bilge*

Uzun yıllardır ittifaklar siyasetleri üzerine çalışıyorum. Açık Radyo’da İktisat Politik’te yaptığım programlarda, siyasetçilerle, STK’larla münasebetlerimde, toplumsal platformlarda, bıkmadan ittifaklar sıkıntısını gündeme getirmeye çalıştım. Türkiye adım adım, Roboski’den – Gezi’den sonra antidemokratik gelişmelere sahne oldu, sonuçta otokratik bir rejime gömüldü. Hasebiyle “Otokrasiden nasıl çıkış yapabilir? Nasıl bir çıkış gerçekleşebilir?” sorularını yanıtlamak gerekiyor/du. 

6 partinin yaptığı toplantı geç lakin değerliydi. Aslında daha erken ittifak çalışmaları yapılmalı ve kurulmalıydı. İttifak 2017 referandumu öncesinde dizayn edilebilseydi, bugün yaşanılan baskı rejimi çarçabuk gelemez ve süremezdi. Daha da öncesine, 2013-2014’lere uzandığımızda, gidişatın nereye evirileceği, Türkiye’nin adım adım otokrasiye ve yolsuzluğa gömüleceği gözüküyordu.

Geçen bu müddette Türkiye, bir enkaz ülkesi haline geldi. İktisadi, toplumsal ve siyasal bir enkaz altındayız, demokrasi dışı bir rejim içindeyiz. Tüm bu aksilikler nedeniyle, içinde bulunduğumuz durumdan lakin “mutabakatla tedaviyle” çıkılabilir, mutabakatla lakin yine Türkiye inşa edilebilir. Yapılan ve yapılacak mutabakatları, ittifakları kurucu irade üzere algılamak gerekir. 

Ana muhalefet; dokunulmazlıkların kaldırılması takviyesi dahil, paha katkılarla bu sürecin uzamasına ve ittifaklar siyasetini düşünmede ve hayata geçirmede maalesef geç kaldı. Genel olarak tüm muhalefet geç kaldı. AKP içindeki muhalefet de çok gecikti. İktidarın içinden çıkan iki muhalif parti bulunuyor, bu iki partinin önderleri, otoriter rejime, içinde bulundukları partiden vaktinde ayrılmayarak takviye vermiş oldular. Tüm bu yanlışlar, eksiklikler uzattı ittifaklar siyasetini ama yeniden de gelinen nokta değerli. 

Türkiye’de ittifak kültürü güçlü değildir. Evvelki yıllarda ‘demokrasi cephesi’ni gündeme getirdiğim vakitler ‘cephe’ sözünü çok militarist bulanlar mı ararsınız, ittifak deyince ‘sosyalistlerin ittifakını’ anlamak gerektiğini söyleyenleri mi ararsınız, “ittifak demeyelim buluşma” diyelim diyenler mi ararsınız, yeni kurulan sağ partilerin “ittifak gündemiz de yok, biz iktidara talibiz” demelerini mi ararsınız… HDP ile ittifakı aklına yatıran, öteki çıkış olmaz diyen, fakat bundan kaçanları mı… Yani çeşit boldu, sıkıntı meşakkatli bir iştir ittifak konuları.

Ülkede, ittifaklar kültürü solda da yoktu. 1980 öncesi Türkiye’nin sol dünyasına bakalım, orada da bu yokluğu tüm açıklığı ile maliyetleriyle görürüz. Mutabakat kültürü o denli kolay gelişmiyor, moderniteyle birlikte ve demokrasiyle birlikte gelişen bir şey. 

HDP’yi ittifakta görmemek, demokrasi inşasının eksik olması demektir

Cumartesi günkü toplantı, geç kalınmış bir toplantı olmakla birlikte eksik bir biçimde bir ortaya gelmedir. Parlamentonun üç büyük partisi, muhalefetin iki büyük partisinin olduğu bu birliktelikte HDP şu anda yok. Çok değerli bir eksikliktir. İttifakta HDP’yi görmemek, görmezden gelmek, demokrasi inşasını da eksik görmek manasına gelir.

Türkiye’nin kurucu iradesi olarak gördüğümüz Birinci Meclisi tekrar hatırlatmakta yarar var. 2020 yılında da Birinci Meclisin 100’üncü yılı nedeniyle bir sempozyum düzenliyorduk fakat Malum hastalık nedeniyle yapamadık, lakin yazıları yayımladık. Bunları siyasi parti yöneticileriyle de paylaşmıştım. 

Birinci meclis, barındırdığı pek çok etnik yapıyla birlikte, yüklü olarak Kürtlerin ve Türklerin bir ortaya geldiği bir meclistir, değerli bir örnektir. Mecliste Kürt milliyetçileri de, Türk milliyetçileri de vardır. Bir mutabakat vardır o Mecliste. 1919’dan 1924 Lozan bitimine kadar, ‘büyük tehlike’ olarak belirlediği ‘tehlikeye’ karşı Kürtler ve Türkler bir mutabakat belirlemiştir. Kürtlerin yüzde 85’i, Koçgiri bölgesi hariç, bu meclisi desteklemiş ve ittifak içinde yer almışlardır. Gerçekten Lozan görüşmelerinde Heyet Başkanı İsmet Paşa (İnönü), “Büyük Millet Meclisi Kürtlerin ve Türklerin ortak meclisidir, ben bu iki halkın temsilcisi olarak buradayım” diyerek kelamlarına başlamıştır. 

Birinci Meclisin bu iradesini cumartesi günü maalesef göremedik, lakin eksikliğe karşın değerli bir birliktelik olduğunu da vurgulamak isterim. Zira bu eksikliğin çeşitli formüllerle tamamlanacağı, aşılacağı niyetindeyim.

Şayet 6 milyon oy almış HDP’yi görmezden gelirseniz, Türkiye geleceğini de gerçek kuramıyorsunuz, eksik kuruyorsunuz demektir. Eksikliğe karşın önümüzdeki periyotta HDP ile 6’lı ittifak ortasındaki münasebetin çeşitli sistemlerle kurulabileceği ümidini besliyorum. Yaratıcı siyasal mühendislik hareketlerinin olabileceğini, yaratıcı araçların kullanılabileceğini düşünüyorum. Zira, ittifaksız çıkış yolu yok. 

Altüst oluş ve enkazdan yeni bir Türkiye inşa etmek

Ayrıyeten ittifak konusu, yalnızca siyasal partilerin zirvesinde, piramidin üstünde yapılan bir uygulama değildir, bunun yatay ve dikey eksenleri vardır, bu eksenleri de belirlemek ve beslemek gerekir. 

En değerlisi örgütlü toplumdur. Barolardan odalara kadar uzanan sivil toplum örgütleridir, meslek örgütleridir, 80 öncesi deyişimizle demokratik kitle örgütlerinin de, ittifak eksenlerini ve desenlerini oluşturması lazım. Mahallî örgütlerinde bu biçimlenmeyi benimsemesi, hayata geçirmesi lazım. 

Anadolu toprakları tarihteki en büyük istilayı Moğol istilasında yaşadı. Taş taş üstünde kalmadı. Bu coğrafyada, Moğolların altüst edişinden sonraki en büyük altüst oluşu son 20 yılda yaşandı. Altüst oluşun yarattığı enkazdan yeni bir Türkiye çıkartma projesi yapılacaksa, bu lakin mutabakatla olur, mutabakatla memleket tamir edilebilir. Toplumun tüm kısımlarının mutabakat sürecine katkıda bulunması, düşünürlerin, bu hususta daima geriden gelen aydınların, bu konu üzerinde daha fazla baş yorması gerekir.

Elbette 21’inci yüzyılın otoriter rejimlerinden çıkışa ait tecrübeler pek yok. Daha çok 20. yüzyıl tecrübelerine sahibiz lakin sonuçta mutabakatsız çıkış olmayacağını ve sivil itaatsizliklerle bu süreçlerin desteklenmesi gerekiyor. Sonuçta sivil itaatsizlik de pasif bir isyan biçimidir, “hayır” demektir.

Bu devir devletin mülksüzleştiği bir periyottur

Ülke kaynaklarının çarçur edilişine her gün şahit oluyoruz. İçinde bulunduğumuz rejim ekonomik dirijizm denilen bir yapıdır. Otokratik rejime hakim olanların denetim ettiği sermayenin, toplumun tüm kesitlerinin sahip olduğu devlet kaynaklarını, şahsî servete, kendi servetlerine dönüştürdüğü sayısız örneklerle her gün karşı karşıya kalıyoruz. Bu periyot, ülkede devletin mülksüzleştirildiği bir devir olarak tarihe geçecek. Kamusal varlığın şahsî varlıklar haline dönüştüğü bir periyot. AKP kendisine uygun bir burjuvazi yarattı, sermayenin ve kamusal servetin el değiştirmesini sağladı. Ülkenin iktisadi topoğrafyası değişti, servet transferlerine şahit olduk. 

Bu nedenle bir ortaya gelen partilerin, kurulan ve kurulacak ittifakların değişen iktisadi topoğrafyanın farkında olarak, pek çok alt başlıklarla birlikte yürümesi lazım. Siyasal ittifaklar, çok değişik sorun- tahlil masalarının bir ortaya getirilmesini gerekli kılar, üzerinde çalışacak çok mevzu bulunuyor 

Türkiye’nin geleceğini, Kürtlerin ve Türklerin ortak geleceğini konuşuyoruz. Mutabakat süreçlerini genişletici tahliller bulmamız lazım, tek kanallı değil çok kanallı, gelişli gidişli kulvarlar oluşturmak lazım. Türkiye’nin entelektüel gücünün ittifak mühendisliğine harcanması lazım. Bu alanda zenginleştirmeye ve zenginleşmeye muhtaçlığımız var. 

Yaptığım çalışmalarda ve görüşmelerde en büyük eksikliğin siyasi partilerde olduğunu gördüm. Birinci Meclisin bir ittifak meclisi olduğunu bile bilmiyorlardı. Türkiye’de az da olsa yaşanan ittifak tecrübeleri kıymetlidir, bunları göz önünde bulundurmak lazım. 

HDP’nin açıklık getireceği konular

HDP’nin de kendine açıklık getireceği konular bulunmaktadır. Açık açık belirtelim. HDP, Demirtaş‘la birlikte seçimlere girdiğine yüzde 14 oy aldı, 15’lere vurdu. 2015’te barajı sıkıntı etmediler, HDP ile seçime katıldılar. İmralı ve Kandil inisiyatifinin yüksek olduğu vakitlerde yapılan seçimlerde bağımsız giriyorlardı, oyları yüzde 7 ‘de kalıyordu. HDP ile Demirtaş’la girdiğinde yüzde 14 oy aldılar, ülkenin üçüncü partisi oldular. Bunu görmek ve buradaki sorunu aşmak lazım. Türkiye’de yine demokrasinin inşasını gerçekleştirmek ve demokraside kaybettiğimiz toprakları tekrar kazanmak istiyorsak, Kürtlerle Türklerin birlikte olacağı bir süreci tanımlamamız gerekiyor. 

Türkiye’de baharı yaşamak istiyorsak bunu yalnızca Türkler değil, yalnızca Kürtlerde değil, Kürt ve Türk halkları, varlıkları ile birlikte yapmak zorundayız. Denklemi yazabiliriz, formülleri yazabiliriz, parametreleri sıralayabiliriz, HDP parametresini denkleme yerleştirebiliriz. HDP’yi görmezden gelemezsiniz. 2019 mahallî seçimlerinde muvaffakiyet HDP’nin dayanağıyla gerçekleşti. 2019 mahallî seçim muvaffakiyetinin sinerjisi sayesinde bugünün 6’lı ittifakı kurulabildi, bunu görelim. Tekrar edelim adres olarak bakılması gereken yer Birinci Meclisteki ittifak anlayışıdır. Sık sık o tecrübeye bakmakta yarar var. Çok hasarlı bir ülke burası, hasarlı ülkeye yeni bir gelecek oluşturmamız gerekiyor. 

Şeytan için bir iki hoş laf etmek

İttifaklar siyasetinde eldeki gerece bakarak yaklaşmak gerekiyor. Bu materyalden yeni demokrasi kurmaya çalışıyoruz. Evet pek çok eksiği bulunuyor, ancak karşı taraf çok çok makus. Churchill’in meşhur bir lafı var, “Hitler, İngiltere’yi işgal edecek olsa, Avam kamarasında şeytan için 1-2 hoş laf ederim” diyor. Tehlikenin boyutları çok yüksek, bunun farkına vararak çalışılmalı. 21’inci yüzyılın birinci çeyreğini ıskalamış, enkazda olan bir Türkiye gerçeğiyle karşı karşıyayız. 

İttifak konuları çok ince personellik ister. İttifak mühendisliği, mutabakatla tedaviler, çok ince siyaset planlamalarını ve mühendisliği gerektirmektedir. Yaratıcılığımızı, gücümüzü, bilgilerimizi bu alana teksif etmek durumundayız. Türkiye’deki demokrasi güçleri ittifaklardaki eksikliklere tahlil üretmek durumundadır. Tıkanıkları evvel atlamak, tekrar dönerek çözmek mümkün olabilir. Benim ‘pürüz gidericiler’ dediğim bir düzenekler devreye girebilir. Sonuç itibariyle sıkıntı, birbirine sempati duymayanların ortaklaşa sempati duymadığı bir yapıya karşı birlikteliğinin oluşturulmasıdır.

* Yazı; iktisatçı -gazeteci Ali Bilge nin 14-02-2022 tarihli Açık Radyo – İktisat Politik programından derlenmiştir.