Türkiye’deki kömürlü termik santrallerin 55 yıllık karnesi: 4.8 trilyon TL sıhhat maliyeti, 196 bin 091 erken mevt

HEAL- Sıhhat ve Etraf Birliği, Türkiye’de tüm büyük kömürlü termik santrallerden (50 MW üstü, 16 vilayetteki 30 santral) kaynaklı hava kirliliğini tarihî olarak pahalandıran birinci ve en kapsamlı çalışmayı yayınladı.Kömür santrallerinin sıhhat tesirlerinin “kümülatif” olarak birinci kez hesaplandığı çalışma, hala aktif olan en eski termik santralin işletmeye girdiği 1965 yılından bugüne, 55 yılın hava kirliliği datalarını bir ortaya getirdi.

Rapora nazaran, yalnızca Zonguldak, Çanakkale, Muğla ve İskenderun Körfezi’ndeki termik santrallerin neden olduğu sıhhat yükü, Türkiye toplamının %40’ına karşılık geliyor. Muğla’daki termik santrallerin ise Türkiye’de en fazla erken vefata neden olduğu kestirim ediliyor. Hala çalışır durumda olan bu kömür santralleri 4.8 trilyon sıhhat maliyetinin yanı sıra 117.661 erken doğuma, 1 milyon 247 bin çocukta bronşit hadisesine, 62 milyon iş günü kaybına yol açtı.

Termik santraller yaklaşık 200 bin erken vefata neden oldu 

Türkiye’de kömür kullanımının sıhhat maliyeti üzerine çalışmalar yapan HEAL -Sağlık ve Etraf Birliği, ‘Kronik Kömür Kirliliği Kümülatif Sıhhat Tesirleri Özel raporu’ kapsamında bu yıl birinci sefer son 55 yılın toplam sıhhat maliyetini ortaya koydu. 26 Ocak Çarşamba günü düzenlenen basın toplantısında duyurulan Kronik Kömür Kirliliği – Kümülatif Sıhhat Tesirleri Özel Raporu sonuçlarına nazaran 1965 -2020 yılları ortasında açılan ve hala 16 vilayette faaliyette olan 50 MW’ın üzerindeki büyük kömürlü termik santral, 55 yılda toplamda 4.8 trilyon TL sıhhat masrafına ve yaklaşık 200 bin erken vefata neden oldu.

Kömür kirliliğinin en yüksek olduğu vilayet Muğla

Kömür kirliliğinin en yüksek olduğu vilayet Muğla, madenci kenti Zonguldak, planlanan santrallerin ağırlaştığı Çanakkale ve inşaatı devam eden santralin bulunduğu İskenderun Körfezi, çalışmanın odağındaki bölgeler. Bu bölgelere özel belgeler içeren çalışma kapsamındaki öbür vilayetler ise Kütahya, Manisa, Sivas, Kahramanmaraş, Ankara, Bursa, Kocaeli, Şırnak, Bolu, Yalova ve İzmir.

Türkiye’de kömür santralleri on yıllardır iklim değişikliğini körükleyerek, havayı kirletiyor bu da erken ölümlere, astım, kronik bronşit yahut kalp hastalığı üzere hadiselerin artmasına ve mevcut olayların kötüleşmesine yol açarak, kabul edilemez bir sıhhat yükü yaratıyor.

“Türkiye kömürlü termik santral kapasitesini iki katına çıkarma amacını sürdürüyor” 

Raporun tanıtım aktifliğini açılış konuşmasını yapan, çalışmanın başyazarı, HEAL Türkiye Sıhhat ve Güç Siyasetleri Kıdemli Danışmanı Funda Gacal, kömürden çıkış için tarih belirlenmesinin değerine dikkat çekerken “Kömüre dayalı elektrik üretimi, CO2 ve hava kirletici emisyonlara neden olarak en büyük kirleticilerden biri. 2020 yılında elektrik üretiminin yüzde 34’ü kömürlü termik santrallerden kaynaklandı. Kömürlü termik santraller pek çok kronik ve akut hastalığın nedeni olmakta bir arada kamu bütçesine de önemli bir yük oluşturuyor.  

Türkiye’nin, 2021 yılının sonunda Paris İklim Mutabakatı’nı onaylaması ve 2053 için net sıfır karbon maksadı koymasıyla, kömürden çıkışın en kısa vakitte gerçekleşmesinin kıymet kazandığını belirten Gacal, “Buna karşın, Türkiye şimdi kömür kullanımını sonlandırmak için bir tarih belirlemedi ve kömürlü termik santral kapasitesini iki katına çıkarma amacını sürdürüyor” dedi.

Toplantıda konuşan HEAL Genel Müdür Yardımcısı Anne Stauffer ise şöyle konuştu:

“Yenilenebilir güce geçmek sıhhat ve iktisat açısından en manalı olanı”

“Onlarca yıldır devam eden kronik kömür sorunu, Türkiye için kirlilikten daha büyük bir sıhhat faturası oluşturdu. İnsan sıhhatinin korunması ve iklim değişikliğinin önüne geçilmesi için süratli bir kömürden çıkışın kaide olduğu konusunda bilimin ortaya koyduğu gereklilik hayli açıktır. 23 Avrupa ülkesi – birlik üyelerinin çoğunluğu – kömürden çıkış tarihi belirlemiştir. Türkiye de toplum sıhhati için bir an evvel bu yarışa katılmalıdır. Eski, kirletici bir güç üretim biçiminden yüzde 100 yenilenebilir güce geçmek sıhhat ve iktisat açısından en manalı olanıdır.” 

Kirliliğin üçte biri Muğla bölgesindeki santrallerden

HEAL çalışmasına nazaran, Türkiye’nin ve dünyanın tanınmış turizm merkezlerine mesken sahipliği yapan, tatil cenneti Muğla, kömür kaynaklı hava kirliliğinin yarattığı olumsuz sıhhat tesiri ve maliyetinde en makus karneye sahip bölge. Bölgede Yatağan, Kemerköy ve Yeniköy termik santralleri bulunuyor. 2021 yılında bölgede yaşanan orman yangınlarında alevlerin Kemerköy ve Yeniköy termik santrallerine kadar ulaşması gündemde değerli yer tutmuştu. Bölgede yeni kömürlü termik santral planı bulunmuyor lakin işletmedeki üç kömürlü termik santralin neden olduğu sıhhat meselelerinin ekonomik maliyeti 1,48 trilyon Türk lirasına tekabül ediyor; bu da tüm Türkiye’deki termik santrallerin sıhhat maliyetinin neredeyse üçte birini oluşturuyor.

Bölgedeki sıhhat uzmanları ve doktorlar de hususun değerine dikkat çekerken, bilhassa Yatağan’da teneffüs sistemi şikâyetiyle yatan hasta sayısının, daha düzgün hava kalitesine sahip Muğla’dan iki kat daha fazla olduğu belirtiliyor. Türk Toraks Derneği Etraf Problemleri ve Akciğer Sıhhati Çalışma Kümesi Üyesi, Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Sebahat Genç, “Muğla’da kömürlü termik santrallerin havaya, suya, toprağı, hasebiyle bölge halkının sıhhatine ziyanlı tesirlerini yıllardır görmekteyiz. Bu bahis uzun yıllardır gündemimizde ve çeşitli platformlarda lisana getirilmekte. Yaklaşık 40 yıldır çalışan bu üç termik santralin artık emekliye ayrılma vakti geldi. HEAL çalışması, Muğla bölgesinde kömürden çıkışın öncelik olması gerektiğini, yenilenebilir güce süratli ve adil dönüşüm yapmak zorunda olduğumuzu bir sefer daha açıkça göstermiştir” diyor.

Arıtma sistemleri sıhhati korumak için kâfi değil

Çalışma kapsamında incelenen İskenderun Körfezi’nde, üç kömürlü termik santral, işletmeye alınmalarından bugüne toplam 4.717 erken mevte ve 138,15 milyar TL kümülatif sıhhat yüküne neden oldu. Rapor bulgularına nazaran, santrallerin, tüm ünitelerinde toz filtresi ve kükürt arıtma sistemlerinin bulunmasına karşın bu sıhhat maliyetine neden olmaları arıtma sistemleriyle hava kirletici emisyonları hudut bedellere düşürmenin dahi sıhhati korumak için kâfi olmadığını ortaya koyuyor.

Muğla’da 1982’de faaliyete geçen ve yaklaşık 40 yıllık bir santral olan Yatağan termik santralinin ise 16 yıl boyunca hava kirliliği denetim ve arıtma sistemlerine sahip olmadan çalıştığı biliniyor. Yatağan termik santrali birinci günden bugüne, 33 bin 129 erken mevte, 21 bin erken doğuma, yaklaşık 11,5 milyon gün iş kaybına ve 75 milyon hasta geçirilen güne neden oldu. Santralin Türkiye iktisadına olan toplam sıhhat yükü ise 47,26 Milyar TL.

Bugüne kadar Türkiye’de tesis başına emisyon verisi kamuya açık olarak verilmediği için HEAL’in tahlili, global metodolojilere dayanarak yapılan kestirimlere dayanmaktadır. Bu nedenle gerçekleşen sıhhat sorun ve maliyetinin, çalışmanın bulgularından daha yüksek olduğu varsayım ediliyor.

Planlanan santraller kronik kirlilik üzerine kaygıları artırıyor 

Çalışmanın odağındaki Çanakkale ise yeni kömürlü termik santral projelerinin ağırlaştığı bir kent olarak öne çıkıyor. Bölgede faaliyet gösteren beş kömürlü termik santralin (18 Mart Çan, İÇDAŞ Biga, Bekirli, Cenal ve Çan-2 ) yanı sıra, iki yeni kömürlü termik santral de planlama kademesinde.

Adana’da inşaatı süren ve birkaç ay içinde faaliyete geçmesi beklenen 1.230 MW şurası gücünde ve ağır olarak ithal kömür ile çalışması planlanan EMBA Hunutlu santrali ise telaşları daha da arttırıyor.

Sıhhat ve Etraf Birliği HEAL’in, ‘Kronik Kömür Kirliliği – Kümülatif Sıhhat Tesirleri Özel raporu Türkiye’de kömürlü termik santral emisyonlarından kaynaklanan sıhhat ve iklim maliyetlerinin güç siyasetleri oluşturma süreçlerinde dikkate alınması gerektiğini vurguluyor.

Çalışmada yetkililere teklifler şöyle sıralanıyor:

-Kömürden kademeli olarak çıkmak için net bir vakit çizelgesinin ve mevcut tesislerin kapatılacakları tarihlerin, en geç 2030 olmak üzere, belirlenmesi.

-Yapılması planlanan tüm kömür santrallerinin iptal edilmesi ve Hunutlu üzere santrallerin inşaatının durdurulması.

-Yerel, bölgesel ve ulusal seviyede sıhhat ve kirlilik dataları konusunda şeffaflık sağlanması.

-Enerji üretimiyle ilgili her türlü karar ve tedbir için sıhhat tesir değerlendirmesi yapılması.

-Madenlerde ve fabrikalarda çalışan binlerce insanın yanı sıra, lokal toplulukların sıhhatini da güzelleştirecek, alternatif iş kollarını teşvik etmek için adil geçiş gibisi sistemler hazırlanması.Türkiye’deki sıhhat ve tıbbi kuruluşlar ile bireylerin (hastalar gibi) pak hava, sağlıklı güç ve iklim değişikliğin tesirlerinin azaltılması hususlarında faal rol almalarının sağlanması için kapasitenin artırılması.

-Kömürden güç üretiminin gerçek maliyetinin ayrıyeten kömürden çıkışın ülke iktisadı ve halk sıhhati üzerinde yaratacağı olumlu tesirlerin ve sıhhat faydalarının kamuoyu nezdinde vurgulanması.

-Temiz hava faaliyetlerinin ve planlarının geliştirilmesi ve uygulanmasının yanı sıra güç ve iklim siyasetlerinin görüşülüp, karara bağlandığı teşebbüslere Sıhhat Bakanlığı seviyesinde iştirak sağlanması.