30 yıl sonra tekrar Hello Türkiye!

Birinci olarak kamu kurumları “Türkiye” sözünü kullanmaya başladı. Cumhurbaşkanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı’nın internet sitelerinin İngilizce versiyonlarında “Presidency of the Republic of Turkey” yerine “Presidency of the Republic of Türkiye” kullanımına geçildi. Tıpkı durum Türkiye’nin diplomatik temsilciliklerinde de gözlendi. Lakin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı sitelerinde 26 Ocak prestijiyle “Republic of Turkey” sözü hâlâ kullanılmaya devam ediliyor.

Cumhurbaşkanlığı genelgesinde karara münasebet olarak “Türkiye ibaresinin Türk milletinin kültür, medeniyet ve kıymetlerini en yeterli biçimde temsil ettiği” gösterilmiş, Bağlantı Lideri Altun da “Türkiye” ismine geçilmesinin sebebini “Ülkenin kimliklenmesi, markasının daha da güçlenmesi, prestijinin daha da artması” biçiminde açıklamıştı. TRT World’de yayımlanan bir makalede ise değişiklikle ilgili farklı bir münasebet öne çıkarıldı. Bu da “Turkey” tabirinin İngilizce’de “hindi”, İngilizce argoda da “hüsrana uğramış”, “aptal”, “salak” manalarına gelmesiydi.

“Kararın gerisinde ‘hindi’ olduğunu düşünmüyorum”

Pekala milletlerarası ilgiler uzmanları bu türlü bir değişikliğe nasıl bakıyor? Bu değişimin gayesine ulaşma bahtı var mı? Emekli büyükelçiler Uluç Özülker ve Faruk Loğoğlu da Cumhurbaşkanlığı genelgesini ve “Hello Türkiye” kampanyasını  DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.

Özülker, “ülke markasının güçlendirilmesi”nin burada tesirli olduğu görüşünde. Özülker, “Giderek güçlenen bir Türkiye var, bunu görmek lazım. Bizim eserlerimiz de dünya çapında kabul görmeye başladı. Bugün ihracatın arttığı bir ortamda eserlerin ‘Türkiye’den gelmekte olduğunu söylemek bir şeyi değiştirmeyecek tahminen lakin, ruhsal açıdan olumludur. Kararın ardında ‘hindi’ olduğunu düşünmüyorum” lisana konuştu.

Özülker, “hindi” sıkıntısıyla ilgili “Bu hususla ilgili birçok karikatür Amerika’da ve dünya çapında yayınlandı. Lakin Mısır diye bir ülke var. Mısır da aslında bir nebat (bitki) ismi. Orada hiç kimse ‘Bize niçin Mısır diyorsunuz?’ demiyor” tabirlerini kullandı.

Emekli Büyükelçi Faruk Loğoğlu ise Ankara’da geçmişte de “hindi” probleminden rahatsız olan çevreler olduğunu aktardı. Loğoğlu, “Fakat ülkelerin isimlerine bakarsanız, ‘China’ İngilizce ‘porselen’ demektir. Bunun diğer örnekleri de vardır. Bu geçerli bir münasebet değil” dedi. Loğoğlu, karara marka oluşturma açısından olumlu yaklaşılabileceğini ancak “ü” ve “i” harflerinin badire doğurabileceğine dikkat çekti.

Öbür ülkeler “Türkiye”yi kullanır mı?

Bir ülkenin isminin milletlerarası mecralarda resmi olarak değiştirilebilmesi için Birleşmiş Milletler’e (BM) bildirim yapılması koşul. Türkiye’nin bu bildirimi yaptığına ait bir bilgi ise şimdi mevcut değil. Pekala BM’ye bildirilmesi hâlinde başka ülkelerin bu ismi kullanması gerekir mi? Loğoğlu, bu soruya “Evet fakat kolay olmayacaktır” karşılığını verdi:

“Kullanım yerleşene kadar bilhassa BM sistemi, milletlerarası kuruluşlar bakımından çok önemli problemler yaratır. Biz kendi yazılarımızda bunu kullanabiliriz, lakin örneğin Almanya’yı, Fransa’yı, Amerika’yı, Rusya’yı karşılık verirken buna mecbur edemeyiz. Mesela Amerikalılar bir nota verdi, ‘Turkey’ yazdılar. Siz de ‘Bu olmadı, bunu geri veriyoruz, düzeltin’ diyeceksiniz. Bu çok önemli, gereksiz düşüncelere yol açar.”

Uluç Özülker de bunun çabucak mümkün olamayacağı görüşünde:

“Ü” harfi Latin alfabesinin kullanıldığı pek çok lisanda yer almıyor. “İ” harfi ise büyük yazıldığında sıkıntılara yol açıyor. Uluç Özülker bunun bilgisayar sistemleriyle halledilebileceğini, bir dert yaşanmayacağı görüşünü paylaştı. Loğoğlu ise bu durumun sorunlar yaratabileceği kanısında. Örneğin Rusya ve Japonya üzere ülkelerde büsbütün farklı alfabeler kullanılıyor. Türkiye’nin Moskova ve Tokyo büyükelçiliklerinin internet sitelerine bakıldığında, Paris ve Londra büyükelçiliklerinin tersine ‘Türkiye’ kararının uygulanmadığı görülüyor. Loğoğlu bu durumla ilgili, “Kendi dış teşkilatımız bile bu karara uymakta zahmet çekiyor” yorumunu yaptı.

Dünyada örneği var mı?

Ülkelerde isim değişikliği kelam konusu olunca son devirdeki Çekya ve Kuzey Makedonya örnekleri veriliyor. Lakin Türkiye’deki durum bunlardan biraz farklı. Örneğin Çekya yeni isminin altı lisanda çevirisini BM’ye sunmuştu. Türkiye ise tek kullanımı “Türkiye”yi benimsediğini belirtiyor.

Loğoğlu dünyada bu stil bir örneği hatırlamadığını belirtirken Özülker de Türkiye’de “Habeşistan” olarak kabul edilen Etiyopya’nın, daha sonra rica üzerine “Etiyopya” olarak değiştirildiğine dikkat çekti. Lakin burada da iki sorunun birebir örtüştüğünü söyleyebilmek mümkün değil.

1990’larda da denenmişti

Türkiye tıpkı değişimi aslında 1990’larda da denemişti. O yıllarda Türk-Amerikan toplumunda okula giden çocuklar, arkadaşları tarafından alay konusu olduklarını söz etmiş ve akabinde “Türkiye Hindi Değildir” isimli bir kampanya başlatıldı. Gazeteci Doğan Uluç, Hürriyet’teki köşesinde bu mevzuda bir imza kampanyası düzenlendiğini, Türk Lisan Kurultayı’nın da 1990 yılında “Turkey” yerine, “Türkiye” kullanılması kararı aldığını aktardı. Doğan yazısının devamında, bu değişikliğe Türk markalarının ve öteki ülkelerin de sahip çıktığını, örneğin ABD Lideri George Bush’un Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’le yaptığı bir basın toplantısında “Türkiye” ismini kullandığını da yazdı. Lakin Uluç, kampanyanın daha sonra “ceşitli problemlerle meşgul olan devlet ve hükümet erkanının ilgisinin azalması” nedeniyle bittiğini kaydetti.

Emekli Büyükelçi Uluç Özülker o yıllarda da bu türlü bir değişikliğin BM’ye bildirilmediğini söyledi. Özülker, bugün bu teşebbüsün başarılı olup olmayacağı sorusuna ise “Başarılı olur olmasına lakin ‘Türkiye’nin halklara kadar inip benimsenmesi zor” karşılığını veriyor. Loğoğlu ise “Türkiye’de birçok şey deneniyor, ateşleniyor ve sönüveriyor. Burada hem içeriyi hem de dış teşkilatı devreye soktuğunuz vakit geri adım atmak biraz güç olabilir. Lakin istenen sonuçları sağlar mı? Ondan şüpheliyim” değerlendirmesini yapıyor.