Çizgi Ustası Birol Bayram’dan üç kitap birden: “Yüz Çizgileri”, “Karanfiller ve Domates Suyu”, “Stelyanos Hrisopulos Gemisi”

Kemal Gökhan Gürses

Yeni dünyanın kültürel dem’i, son jenerasyon animelerdeki distopik grinin tesiri altında. Demlenmişse, oturmuştur. Hayatı ve sanatı da peşinden sürüklüyor. Naif kaldırım taşı kalpli olanlar, o tarihe gönül düşürünler bu hayattan o kadar tırsıyoruz ki, geçmişe döndürdük başımızı. Gelecekten korkup o tarafa bakamayanlarız. 

Birimiz var; onu ayıralım. Gırgır vakitlerinden tanıyorum Birol Bayram‘ı. 

Ben tembelimdir çiziktirmede. Yaşım büküldükçe daha yatar oldum cebimin üstüne. Birol Bayram obur. Hiç doymak bilmiyor. Gırgır vakti çekmecesinde ne var bilmiyordum. Bir iş yaptık birlikte vaktiyle. Ben o orta Birol Bayram‘ın çekmecesine sızdım. Hazine. Şu sıra tekrar baskısı yapılan “Yüz Çizgileri”ni o sayede keşfetmiştim. 

İki vazifeyle bulunuyor bu kitapta Birol Bayram: Müellif ve çizer. 

Metin iktisadı konsantre/kesif olmasından geliyor. Severim azlı özlü olanı. Bu oyunu oynamayı da çok severim: Birine bakıp ona kıssa uydurmak. “Birine bakmak” çok şeyi kapsar çizer gözünde. Scanner çalışmaya başlar. Tarayıcı. Herkes sosyolojik derinliği nispetinde data çıkarır. 

Birol Bayram “Yüz Çizgileri”nde karakterleri birine bakarak seçmemiş. Kendi düş’ünün isim verdiği karakterler yaratmış. Onlara öykü yazmış.

İçeriden biliyorum: O desenleri, o karakterleri çizmesi gerekiyormuş. Çizmiş. Yazması gerekiyormuş. Yazmış. Sıralaması bu. O denli zevk alarak yapmış ki, Ronald Searle görse “Bu adam nereli?” olur birinci sorusu. 

Sahi, Birol Bayram nereli? Doğulu mu? Grafiği anadili üzere kullanışı bundan mı? Batılı mı? Matisse karikatür çizmeye kalksa Birol Bayram kadar çizebilir mi? Başımda meczup sorular…

Bu illüstrasyonları yemek yapmak diye düşün. Kaşığın ucuyla tattığında bir eksiklik hissedersen ne yaparsın? Grilik eksik. Siyah çini mürekkebiyle çizilmiş bütün bir mecmua. 100 sarı ve onun aşağı gerçek inen yüzdeli tonları. Geri çekil, bak dergiye. Kesmez. Gri gerekir. Fırçayla atarsan spagetti westernleşecek. Resme gerçek yatacak. Olmaz. Ortaoyunusever Oğuz Abi kökteki minyatürden gelen o iki boyutlu dünyayı, orta oyunundaki iki boyutlu kent silüetini koymuş mecmuanın vitrinine.  Eksik “tram”dı. 

O griliği en yeterli verecek olan Letraset firmasının bir A4’lük yaprağı büyük paraya satılan, farklı sıklıkta ve desende, evvelce hazırlanmış, yapışkanlı tramlardı. Letraset modülleri çıkardı mecmuadan meskene gittiğimizde donumuzun içinden.

Orada tanıdığımız Letraset uzuuun yıllar sonra Birol Bayram‘ın “Yüz Çizgileri”nde karşıma çıktı. Lakin tarihi kökü pop-art klasöründe. Üstelik Gırgır’dan ileride bir çizgi lisanı. Ya da aklımda beliriveren, “post-Gırgır bu türlü olabilir miydi” sorusu? Mecmua şahsiliği kısıtlar(dı). Buradaki kendi kişiliği olan bir çizgi. Yorumu olgun, atmosferik, süratli ve kararlı.

Birol Bayram, en sevdiğim iki öykücüden birinden, Sait Faik’ten iki hikaye seçmiş. “Stelyanos Hrisopulos Gemisi” ile “Karanfiller ve Domates Suyu”.  Her hikaye bir kitap. Uyarlamayı yapan da Birol Bayram. Sıkıntı iş. Lakin atlamadan akıyor öykü. Göze almak güç. Çalışıyor.

Adalı tarafım sayfaların ortasında iddia ettiğinden makûs niyetli dolaşıyor. Ada kokusu var mı? Kıyıların duygusu? Orta sokaklar. Köpekler ada köpeğine benzeyecek mi? Uyuşuk, itimat duygusu hassasına sahip ada köpeğini görebilecek miyim bu kitaplarda? Dur bi dak’ka. Kör gözü neden tanım edilenin tam karşıtı yapmış?

Bunları düşüneceğim lakin, kitabı seyretmekten kendimi alamıyorum. Bıraksan her tarafı deniz basacak.

Lirik. İkisi de.

Fikri başından bulup koymuş önüme: “Karanfiller ve Domates Suyu” nefti ve tonları ile onla bütünlenen bayrak kırmızısı ortasında gidip geliyor.

Fotoğraflı kitap formatının “metni resimlemek”ten “metni yorumlamaya” geçişini severim. Kuvvetli tabiatın eline batan dikenleriyle bir ejderhaya dönüştüğü sayfada zirve noktaya çıkan görsellik, “Stelyanos Hrisopulos Gemisi”nde günün saatlerine ayarlanmış ışık ve renk tercihleriyle Burgaz’ın sükunetini giyiniyor bu kere.

Çok hoşluğun içinde “Sineklerin Tanrısı”ndan bildiğimiz çocukların genetik bilgiye dönüşmüş “iç-faşizm”

Edebiyat geçmişi anlatırken sonsuzlaşıyor. Çizgi ile dansı başladığında vaktin bir yerine demir atıyor. 

Hem “Karanfiller ve Domates Suyu” hem de “Stelyanos Hrisopulos Gemisi”; bu seyretmeye doyamadığım iki kitabın yayınlandığı vakte denk gelmek de benim talihim olsun.