İran’da bayan cinayetleri: 17 yaşında öldürülen genç kızın hikayesi ülke hakkında neler anlatıyor?

İran’da 17 yaşındaki genç kızın, kocası olduğu söylenen bir adam tarafından öldürülmesi, bayan cinayetleriyle ilgili yasalar ve basının bu haberleri ele alış formuyla ilgili ağır tartışmalara yol açtı.

İhtar: Bu haberdeki birtakım tabirleri rahatsız edici bulabilirsiniz.

Toplumsal medyada bir müddettir İran’da işlenen bir bayan cinayetine ait dehşet verici manzaralar dolaşıyor. Görüntü, İranlı bir haber sitesi olan Rokna’ya bile yüklendi.

Lakin Rokna daha sonra yetkililer tarafından kapatıldı.

Ne oldu?

Cinayetin 5 Şubat’ta İran’ın Kuzistan eyaletinin güneybatısındaki Ahvaz kentinde işlendiği sanılıyor.

İran haber ajansı Rokna, 17 yaşındaki bir genç kızın, kocası olduğu söylenen bir şahıs tarafından öldürülmüş olabileceğini bildirdi.

BBC Farsça Servisi’ne nazaran, Mona Gazal Haydari ismindeki genç kızın üç yaşında bir oğlu olduğu ve eşinin “şiddet içeren davranışları” nedeniyle Türkiye’ye kaçtığı yolunda haberler var.

Fakat daha sonra ailesi tarafından alınıp tekrar konutuna getirilmiş.

Katil zanlısını, tutuklanmadan evvel elinde genç kızın kestiği başıyla sokaklarda dolaşırken gösteren imajlar ajans tarafından paylaşıldı ve toplumsal medyada dolaştı. Ajans, kesilmiş baş imgesini flu hale getirerek sundu.

Sonraki gün, İran haber ajansı ILNA, cinayetten dört saat sonra iki zanlının tutuklandığını ve Mona Gazal Haydari’nin başını kestiklerini itiraf ettiğini bildirdi.

ILNA, polis yetkilisi Sohrab Hosseinnejad’ın, bu bireylerin “adli makamlara takdim edildiğini” kaydetti. Lokal basında daha sonra, Mona Gazal Haydari’nin kocasının ve kocasının erkek kardeşini “cinayet hatasından tutuklandığı” ve cinayetin büyük olasılıkla “aile sıkıntılarından dolayı” işlendiği öne sürüldü.

Genç kızın ailesi ne diyor?

Mona Gazal Haydari’nin babası İran haber ajansı Entekhab ile konuştu.

Mülakatta baba, Haydari’nin kayınpederi ile birlikte Türkiye’ye giderek, genç kızı Ahvaz’a geri getirdiklerini söyledi.

Haydari’nin babası kızının başlangıçta bir “insan kaçakçılığı çetesi” tarafından Ahvaz’dan alınıp Tahran’a ve daha sonra da Türkiye’ye götürüldüğünü öne sürüyor. Türkiye’de Suriyeli bir insan kaçakçısının daha sonra kızını hür bırakmak için kendilerinden fidye aldığını söylüyor.

Baba, kızının kocası Saccad’dan boşanmak istediğini ise yalanladı, lakin kızını daha çocuk yaştayken evlendirdiğini ve kızını evlendirmek için mahkemeden “fiziksel gelişiminin evliliğe uygun olduğuna” dair evrak aldığını kabul etti.

Babası, “kızının başını kestiği için” Saccad hakkında cürüm duyurusunda bulunduğunu ve affetmeye niyeti olmadığını söyledi.

Nasıl reaksiyon verildi?

Toplumsal medyada birçok kişi cinayeti kınadı ve internet platformlarında Farsça “Ahvaz”, “namus cinayeti” ve “çocuk evlilikleri” etiketleriyle İran’da bayan haklarını tartıştı.

Kimi kullanıcılar, haberlerde ismi geçmeyen genç kızın “ölümünden sonra bile ayrımcılığa maruz kaldığından” şikayet etti.

Birçok İran gazetesi haberi birinci sayfadan duyurdu.

Arman-e Melli gazetesi manşetinde “Namus cinayetleri: Bayanlar hala kurban” sözünü kullandı.

Reformcu Ebtekar gazetesi, “Kadınlara karşı şiddet toplumsal bir sorun… Boşanmalara, meskenden kaçmaya ve namus cinayetlerine neden oluyor” diye yazdı.

İran’ın sertlik yanlısı Javan gazetesi, şiddet imajı içeren görüntülerin kimi medya organlarında yayımlanmasını eleştirerek “İnsan hakları, bilgi edinme hakkını da içerir. Fakat şiddet imgelerinin saf biçimde yayımlanması dünyadaki her profesyonel medya kuruluşunun kırmızı çizgisidir” dedi.

İran’da Rokna haber ajansının paylaştığı manzaraları on binlerce kişi görüntüledi, internette ve toplumsal medyada reaksiyon gösterdi.

Romina Aşrafi 2020’de erkek arkadaşını onaylamadığı söylenen babası tarafından öldürüldü

Kimi medya kurumlarının net bir biçimde şiddet imgelerine yer vermesi ülkede büyük reaksiyona yol açtı.

İran Basın Kontrol Şurası pazar günü Rokna’nın web sitesini “içerik yayınındaki daima ihlallerden” ötürü yasakladı.

İran’ın görsel ve işitsel medyayı düzenleyen kurumu Satra da “fotoğraflar ve görüntüler da dahil olmak üzere, kelamı edilen imaj ve sahnelere” yayın yasağı getirdi.

İran resmi haber ajansı IRNA, Rokna Genel Müdürü Masud İbrahimi’nin “hatalarını kabul ettiklerini ve sorumluluğunu üstleneceklerini” söylediğini duyurdu.

İbrahimi, “Kararı kabul ediyoruz… Görüntünün kamuoyunu rahatsız etmiş olabileceğini takdir ediyoruz. Gazetecilikte kusurlar olur, biz de bunun istisnası değiliz” diye konuştu.

Kendilerine uygulanan yasak kalkınca, yazı işleri grubunda birtakım değişiklikler yapacaklarını belirten İbrahimi, “yeni bir ortam yaratmayı” umduklarını da ekledi.

İran Başsavcısı Mohammed Cafar Montazeri de görüntü klibin yayınlanmasını kınadı, lakin savcılığın şimdilik Rokna ajansına karşı yasal süreç başlatmadığını söyledi.

İran’da ‘namus cinayetleri” olarak isimlendirilen cinayetlere dair yasalar neler?

İran İslami ceza kanununda, “namus” gerekçesiyle çocuklarını öldüren yahut aile içinde şiddet uygulayarak onlara ziyan veren baba ve büyükbabalara ceza indirimi uygulanıyor.

BBC İzleme Servisi’ne nazaran, babalar ve baba tarafından büyükler, çocuklarını yahut torunlarını öldürmükten hatalı bulunurlarsa, mevt cezasından muaf tutuluyor.

Maktülün erkek kardeşi yahut öbür yakınları cinayetten hatalı bulunursa, kısas öngören Şeriat hukukuna nazaran cezalandırılabiliyor. Lakin aile tarafından affedilebiliyor.

Romina Aşrafi’nin öldürülmesi

Kısa mühlet evvel işlenen bu cinayet, İran’da 14 yaşındaki Romina Aşrafi’nin 35 yaşındaki erkek arkadaşıyla evlenmesine karşı çıkan babası tarafından başı kesilerek öldürülmesini akılllara getirdi.

Aşrafi’nin vefatından sonra, İran çocukları şiddetten müdafaayı amaçlayan maddeyi kabul etti.

• İran’da ‘namus cinayeti’: 14 yaşındaki kızını orakla öldürmekle suçlanan baba gözaltına alındı

On yıldan fazladır gündemde olan yasa, Romina Aşrafi’nin vefatından sonra 7 Haziran’da kabul edildi. Lakin birtakım aktivistler maddeyi eleştiriyor.

Mona Haydari’nin Cumartesi günü öldürülmesinden sonra ıslahat yanlısı İranlı siyasetçi Azar Mansuri, cinayeti kınayarak “Mona Haydari bir namus cinayeti kurbanı daha. Yıllar süren tartışmalardan sonra bayanları muhafazaya yönelik mevzuatta hala belirsizlik var. Bayana yönelik şiddet resmi olarak teorize ediliyor ve tekrar çeşitli hallerde üretiliyor” dedi.

20 yaşındaki Ahvazlı eşcinsel genç Ali Fazeli Monfared’in geçen yıl kaçırıldığı ve başının kesildiği yolunda haberler var

İran’da namus mazeretiyle işlenen cinayetler ne kadar yaygın?

İran’da ‘namus için’ işlenen cinayetlere dair resmi istatistikler yok, lakin BBC İzleme Servisi’ne nazaran, birtakım araştırmalar bu münasebetle yılda 375 – 450 cinayet işlendiğini gösteriyor.

İran polisinin 2019’da yayımladığı bir araştırma, İran’daki cinayetlerin yüzde 30’una kadar olan bir kısmının bu cins şiddetle kontaklı olduğunu gösterdi.

Pek birçok ülkenin batısındaki Kuzistan, Kermanşah ve İllam eyaletlerinde gerçekleşen bu cinayetler bilhassa de köylerde ve aşiretler ortasında yaygın. Lakin büyük kentlerde de gibisi kabahatler işleniyor.

Romina Aşrafi’nin 2020’de babası tarafından öldürülmesi, ülkedeki en dehşet verici cinayetlerden.

2021’in Mayıs ayında da Kuzistan eyaletinden 20 yaşındaki Ali Fazeli Monfared’in kaçırıldığı ve Ahvaz’da eşcinsel olduğunu öğrenen kuzenleri ve erkek kardeşleri tarafından başı kesilerek öldürüldüğü yolunda haberler alındı. Monfared’in de kaçmak ve Türkiye’deki erkek arkadaşının yanına gitmek istediği bildiriliyor.

BBC Farsça Servisi’nin katkılarıyla hazırlanmıştır.