Mesai 4 güne düştü, maaş ise… ‘Türkiye’de büsbütün değişir!’

Can Şişman / Milliyet.com.tr – Haftada 4 gün çalışmak birçok çalışanın en büyük hayalinden biri. Pandemi şartlarıyla bir arada tekrar şekillenmeye başlayan çalışma hayatında bilhassa home office (evden çalışma) modeli pek çok şirket tarafından benimsendi. Gerek Türkiye’de gerekse yurt dışında birçok kişi artık uzaktan çalışma sistemini daha yakından tanıyor. Uzaktan çalışma haricinde haftada 4 gün çalışmak da bilhassa son yıllarda Batı Avrupa’nın gündeminde.

Pandemi sonrasında Batı Avrupa ülkelerinde haftada 4 gün çalışmanın daha sık hayata geçirilmesi “Çalışma hayatı yine mi şekilleniyor?” sorusunu gündeme getirdi. Mevzuyu Yıldız Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Anıl Mercan, Marmara Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi Bağları Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal, Bursa Uludağ Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi İlgileri Kısmı Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Aysen Tokol ve Prof. Dr. İlknur Kılkış ile konuştuk.

ÇALIŞANLARIN MAAŞLARI DÜŞÜRÜLMEYECEK

Ortalarında İzlanda, İrlanda ve İspanya’nın olduğu Batı Avrupa ülkeleri ile Japonya ve Yeni Zelanda üzere başka ülkeler haftada 4 gün çalışmayı denemeye başladı. İspanya’da geçen yılın nisan ayından itibaren haftada 4 gün çalışma sistemi hayata geçirildi, Guardian’ın haberine nazaran üç yıl boyunca devam edecek mühlet zarfında çalışma saatlerinin asgarî riskle azaltılması için tam 50 milyon euro bütçe ayrıldı. İrlanda’da Ekim 2021’de hayata geçirilen projeye 17 şirketin dahil edildiği açıklandı.

İzlanda ise haftada 4 gün çalışma sistemini birinci deneyen ülkeler ortasında. 2015 ila 2019 yılları ortasında ülkedeki işyerlerinde haftalık çalışma saati 40’tan 35’e düşürüldü, bu müddet boyunca maaşlarda rastgele bir azalma gerçekleşmedi. Haftada 4 gün çalışma son olarak Birleşik Krallık’ta hayata geçirildi. Ülkedeki 30 şirket 6 ay boyunca haftada 4 çalışmayı deneyecekleri pilot projeye dahil oldu. Haziran 2022’den Aralık 2022’ye kadar sürecek pilot projeye katılacak firmalardaki çalışanlar artık haftada bir gün daha az çalışacak. Çalışanların maaşlarında rastgele bir değişiklik olmayacak.

‘İŞSİZLİĞİN AZALABİLECEĞİNE DAİR BİR ALGI VAR’

Pekala bütün bu gelişmeleri nasıl yorumlamak gerekiyor? Bu projenin bilhassa Birleşik Krallık üzere bir ülkede hayata geçirilmesi ne manaya geliyor? Prof. Dr. Murat Anıl Mercan, pandeminin getirdiği kuralların klasik çalışma tertibinde değerli değişikliklere sebep olduğunu söyledi. Günümüzde iş-aile istikrarının giderek ehemmiyet kazanan bir mevzu haline geldiğini söyleyen Prof. Dr. Mercan, “İlgili alandaki akademik çalışmalar iş-aile istikrarını sağlamaya yönelik siyasetlerin iş tatminini artırdığını ortaya koyuyor” diye konuştu.

İş tatmini ve üretkenlik ortasındaki güçlü alakadan dolayı çalışma günü sayısının azaltılmasının topluma olumlu tesirleri olacağının altını çizen Prof. Dr. Mercan, “Bilimsel çalışmalar tarafından şimdi desteklenmemiş olmakla birlikte ‘iş paylaşma’ olarak tanımlanan, toplumda herkes daha az saat çalışırsa daha az çalışanların saatlerini doldurmak için yeni insanların işe alınabileceğine ve münasebetiyle işsizliğin azalabileceğine dair bir algı var“ dedi.

‘İŞ VERİMLİLİĞİNE OLUMLU TESİR EDEBİLİR’

Prof. Dr. Aysen Tokol, haftada 4 gün çalışma modelinin evvelce Avrupa’da değişik ülkelerde ek istihdam sağlamaya yönelik olarak uygulanmış bir model olduğunu fakat haftada 40 saat üzerinden ağırlaştırılmış iş haftası formunda uygulanmasının kimi olumsuz sonuçları gündeme getirdiğini söyledi. Prof. Dr. Tokol, geçmişte bu uygulamadan her kesimde ve meslekte uygulanamaması, kimi ülkelerde günlük çalışma müddetinin aşılması, uzun saatler boyunca çalışmanın iş kazalarına sebep olması üzere nedenlerle vazgeçildiğini hatırlattı.

Pandemi ile birlikte uzaktan çalışma modelinin hayata geçirilmesinin patronlar için avantajlı olduğunu belirten Prof. Dr. Tokol, bu modeli deneyimleyen çalışanların birinci başta büyük bir heyecan duyduklarını lakin vakit içinde iş-yaşam istikrarının hudutlarının bulanıklaştığını ve toplumsal izolasyonun yarattığı ruhsal problemlerin artışa geçtiğini belirtti. Hibrit üzere hem uzaktan hem de ofiste bulunmayı sağlayan bir çalışma modelinin yanında haftada 4 gün çalışma projesinin de hayata geçirildiğini söyleyen Prof. Dr. Tokol, “Gelirde bir düşme olmadan çalışma müddetinin azaltılması ile çalışanların aileleri ile daha fazla vakit geçirmesinin, hobilerine vakit ayırmasının, üç gün tatil yapabilme niyetinin fizikî ve ruhsal sıhhati olumlu etkileyeceği, bunun da işin randımanını artıracağı düşünülmekte. Birebir vakitte işletme maliyetlerine ve etraf sıhhatine da olumlu yansımaları olacağı açıktır” yorumunda bulundu.

BAYANLAR DAHA SICAK BAKIYOR

Haftada 4 gün çalışma uygulamasının Yeni Zelanda’da epeyce başarılı sonuçlar doğurduğunu söyleyen Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal ise Kovid-19 süreciyle gelen işsizlik, ağır iş baskısı, gerilim ve tükenmişliğin bilhassa ulaşım, konaklama ve eğitim alanlarındaki işgücü arzını daralttığını vurguladı. “Bu alanlarda dört gün çalışmayla daha fazla verimlilik sağlamak çok güç olduğuna nazaran, azalan iş yüküyle birlikte işgücü arzı artacak ve yeni istihdam yaratılabilecektir” diyen Doç. Dr. Öcal, yapılan çalışmaların, şimdi çok az şirketin haftada 4 gün çalışmaya sıcak baktığını gösterdiğini belirtti.

Doç. Dr. Öcal, anketlere nazaran 35 yaş altı üst seviye yöneticilerin 55 yaş üstü yöneticilere nazaran, bayan yöneticilerin ise erkek yöneticilere nazaran haftalık 4 gün çalışma mühletine daha sıcak baktıklarını söyledi. “Bu durum gençlerde, yeni nesil yöneticilerin eleştirdikleri yaşlı yöneticilere göre daha fazla yeni fikirlere odaklanmalarından kaynaklanıyor” diyen Doç. Dr. Öcal, bayanların toplumsal cinsiyetçi rollerden kaynaklı yaşanan meseleleri daha yeterli biliyor olmalarından dolayı bayan yöneticilerin haftada 4 gün çalışma modeline sıcak baktıklarını söyledi. Doç. Dr. Öcal, “Almanya ve Birleşik Krallık için yapılmış olan bir çalışma, dört günlük çalışmanın bayanların refahına ve mutluluğuna değerli ölçüde olumlu katkı yaptığını göstermekte” diye konuştu.

ŞİRKETLER İÇİN NE KADAR KÂRLI?

Haftada 4 gün çalışma modelinin pek çok çalışana avantaj sağladığı konusunda herkes hemfikir. Pekala haftada 4 gün çalışma modeli şirketler için ne kadar kârlı? Prof. Dr. İlknur Kılkış, bu bahiste yapılan araştırmaların klâsik çalışma saatleri azaltılsa bile çalışanın işine odaklanması durumunda üretkenliğinin düşmeyeceğini tersine artırdığını ortaya koyduğunun altını çizdi. Prof. Dr. Kılkış, kelam konusu araştırmada klâsik çalışma saatleri uygulayan iş yerlerinde çalışanların mesai saatleri boyunca daima faal bir biçimde çalışmadığı, çay kahve molalarının, uzun yemek saatlerinin, sohbetlerin, ferdî işlerin çalışmayı böldüğüne vurgu yaptığını belirtti.

Haftada 4 gün çalışma modeli uygulayan ülkelerde üretkenliğin arttığını ya da birebir kaldığını ancak düşmediğini söyleyen Prof. Dr. Kılkış, “Tabii ki bu çalışma modeli her iş için uygulanabilir değil” diye konuştu. Birebir fiyatla daha az çalışma modelinde çalışanların kendisine paha verildiği hissini taşıdığını ve böylece çalıştıkları şirkete olan bağlılıklarının arttığını söyleyen Prof. Dr. Kılkış, Y nesli çalışanlarına daha esnek bir çalışma modeli sunmanın amaçlar ortasında olduğunu belirtti.

Haftada 4 gün çalışılmasının işletme maliyetlerini düşürdüğüne dikkat çeken Prof. Dr. Kılkış, “İş yerinde kullanılan çay-kahve, deterjan, kağıt havlu, elektrik, su, doğalgaz, internet üzere maliyetlerin yanı sıra çalışanlar için sağlanan servis ve yemek maliyetleri düşmekte” diye konuştu. Bu modelle birlikte iş yerlerinde kullanılan araç ve gereçlerin yıpranma hissesinin da azaldığına dikkat çeken Prof. Dr. Kılkış, “Her ne kadar çalışana olan yararları ön plana çıkarılarak bu çalışma modelinin tercih edildiği patronlarca vurgulansa da işletme maliyetlerinin düşmesi ve buna karşın üretkenliğin ve kârlılığın artması temel belirleyici etkendir” yorumunda bulundu.

‘FİRMALAR AÇISINDAN YARARA DÖNÜŞEBİLİR’

Prof. Dr. Murat Anıl Mercan da tıpkı Prof. Dr. İlknur Kılkış üzere haftada 4 gün çalışma modeliyle birlikte çalışanların şirkete aidiyet hissinin güçlendiğinin altını çizdi. “Çalışma müddetlerinin azaltılması kâfi üretkenlik artışına neden olursa firmalar için işgücünün ünite maliyetindeki artış hasebiyle ortaya çıkan yüke göre işgücündeki verimlilik artışıyla elde edilecek çıkar daha fazla olabilir ve bu süreç firmalar açısından bir yarara dönüşebilir” diyen Prof. Dr. Mercan, üretkenlikteki müspet tesirlerin güçlü olduğuna inanan şirketlerin bu projeye karşı çıkmak yerine destekçi olabileceklerini söyledi.

Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal ise 4 günlük çalışmanın hala kısıtlı olduğuna ve tartışıldığına dikkat çekti. Bir tarafın daha fazla iş-yaşam istikrarı kurabilen çalışanların daha verimli olacağına ve çalışanların şirketleri daha yüksek kâra ulaştıracağına inandığını söyleyen Doç. Dr. Öcal, başka bir kısmın ise çalışma müddetlerinin dört güne sıkıştırılmasının çalışanlar üzerinde baskı yaratabileceğini ve verimliliği azaltabileceğini düşündüğünü belirtti. “Ancak gördüğümüz başarılı örnekler var” diyen Doç. Dr. Öcal, şirketlerin mental ve organizasyonel olarak bu sürece hazır olmalarının gerektiğini belirterek “Katı hiyerarşik bir örgütlenmeye sahip bir şirket bu modelden kâr elde edemez” yorumunda bulundu.

“Çalışanlarını sürece dahil eden ve kurumsal iç irtibatta aksaklıkları giderebilen şirketlerde gözlemlenen en kıymetli sonuç yalnızca 4 gün çalışmanın kâfi olması değil” diyen Doç. Dr. Öcal, 4 günde işlerin yetişmesini ‘Parkinson Yasası’na (‘Bir iş için ne kadar mühlet verilirse o iş o kadar müddette yapılır’ fikri) bağlayan olumsuz görüşler olduğunu belirtti. Kimi çalışmalarda 4 gün çalışanların daha yaratıcı ve tahlil odaklı olduklarının ve böylelikle performanslarının arttığının ortaya konulduğunu belirten Doç. Dr. Öcal, “Bu performansı sergileyen çalışanlara fazladan bir gün dinlenme müsaadesi verilmesi hem çalışanın gerilimden daha düşük etkilenerek tükenmişlik sendromu yaşamamasına hem de iş doyumunun ve örgütsel bağlılığının artmasına yol açıyor. Aslında istek edilen de taraflardan (çalışan-işveren) birinin durumdan karlı çıkmasından fazla kazan-kazan durumunun yaratılabilmesi” diye konuştu.

DÜNYA GENELİNDE BİR TRENDE DÖNÜŞÜR MÜ?

Haftada 4 gün çalışma projesinin bilhassa Batı Avrupa ülkelerinde hayata geçirilmesi dikkat cazip. Haftada 4 gün çalışma modelinin bir trende dönüşüp dönüşmeyeceğine dair bir kestirimde bulunmanın sıkıntı olduğunu söyleyen Prof. Dr. Aysen Tokol, bu projeyi uygulayan ülkelerin bu modeli kısa müddetlerle uyguladığını ve olumlu geri dönüşler aldığını, lakin uzun müddetli kalıcı bir uygulamada tıpkı muvaffakiyetin yakalanıp yakalanılamayacağının tartışmaya açık olduğunu belirtti.

“İki-üç yıllık devirlerle uygulayan ülkelerde kimi kahırlar yaşandığı belirtiliyor” diyen Prof. Dr. Tokol, modelin uygulanmasında ülkenin ekonomik gücünün, çalışanların gelir seviyesinin, ülkenin iş mevzuatının, patronların yaklaşımlarının tesirli olduğunun altını çiziyor. Kimi ülkelerde patronların riskini azaltmak için devletin fiyat farkını telafi etmesinin yaşandığını belirten Prof. Dr. Tokol, “Bu durumda devlet bütçesi kıymetli olmaktadır” diye konuştu. Haftada 4 gün çalışma modelinin çalışanların ömürlerini daha rahat sürdürmelerine imkan sağladığını söyleyen Prof. Dr. Tokol, “Ancak ülkede çalışanların büyük bir çoğunluğu taban fiyat alıyorsa, çalışanlar tatil edilen üç günü ek işler yaparak geçirmeyi tercih edecektir, bu durumda modelin en değerli gayelerinden biri olan çalışanın refahı gerçekleşmeyecektir” yorumunda bulundu.

‘HER DEĞİŞİM BİR NOKTADAN BAŞLAR’

Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal da bu çalışma modelinin dünyanın her bölgesinde bir trend yaratmasının kısa vadede mümkün olmayacağı görüşünde. İşgücü piyasalarının yapısının, ulusal ve kişisel gelir dağılımlı farklılıkları üzere ögelerin modelin pek çok başka ülke tarafından benimsenip benimsenmeyeceği noktasında tesirli olacağını söyleyen Doç. Dr. Öcal, “Ancak her değişim bir noktadan başlar. Bu denemelerin başarılı olması dört günlük çalışma haftasını uzun periyotta dünya geneline daha fazla yayabilir” yorumunda bulundu.

Çalışanların pek birçoklarının esnek çalışma haftalarına ve kısaltılmış iş süreçlerine muhtaçlık duyduğunu söyleyen Doç. Dr. Öcal, “Andre Gorz’un hatta Keynes’in (2030 yılında 15 saat çalışma süresi) öngördüğü çalışma müddetlerine gerçek yaklaşılacak tahminen de” diye konuştu. Doç. Dr. Öcal, iş yerinde ne kadar müddet geçirildiğinden çok o müddet zarfında ne kadar faal ve yaratıcı olunduğuyla ilgilenen bir çalışma hayatının gelecekte mümkün olabileceğine işaret etti.

‘HAFTADA 5 GÜN ÇALIŞAN FİRMALARA KARŞI DEZAVANTAJLI OLURLAR’

Prof. Dr. Murat Anıl Mercan da tıpkı Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal üzere haftada 4 gün çalışma modelinin dünya çapında bir trend olmasının sıkıntı olduğu görüşünde hemfikir. Prof. Dr. Mercan, çalışma müddetlerini azaltmanın işsizlik üzerindeki tesirinin zayıf olduğunu belirtti.

“Akademik çalışmalarda gösterilen tespitlere nazaran uzun çalışma mühleti iş tatminini azaltmıyorken çalışma mühletini azaltmak isteyen çalışanların hem hayat hem de iş tatminleri düşüktür. Bu tespit de genel bir siyaset değişikliği hakkında soru işaretleri doğurmaktadır” diyen Prof. Dr. Mercan, haftada 4 gün çalışan firmaların haftada 5 gün çalışan firmalara karşı bir dezavantaj içinde olacağını vurguladı. “Bu sebeple yalnızca cuma günlerini ek tatil etmek yerine dönüşümlü 4 gün çalışmayı önerenler de vardır” diyen Prof. Dr. Mercan, uzun çalışma müddetlerinin obeziteden depresyona kadar birçok negatif sıhhat tesirinin olduğuna, bu negatif sıhhat tesirlerini azaltma yolunda 4 gün çalışmanın bir umut olduğuna dikkat çekti.

ESKİ DEVİRDE ÇALIŞMA HAYATI NASILDI?

Tarihe dönüp baktığımızda karşımıza nasıl bir tablo çıkıyor? Örneğin 1800’lü yılların sonunda ya da 1900’lü yılların başında çalışma hayatı nasıldı? Daha evvel haftada kaç gün çalışılıyordu? Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal, 1900’lü yılların başında İngiltere’deki çalışma haftasının 56 saate kadar indiğini hatırlattı. Endüstrileşmenin başlangıcında bu müddetlerin çok daha uzun olduğunu belirten Doç. Dr. Öcal, bu mühletin 1930’larda daha da kısaldığını söyledi.

Çalışma günü sayısının 6’dan 5’e inmesinde bilhassa imalat kesiminde yer alan dev işletmelerin, çalışanların üretkenliğinin artacağı tarafındaki inancının tesirli olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Öcal, geçmişteki taleplerin bugünlerdeki haftada 4 gün çalışma tartışmasıyla tıpkı münasebete sahip olduğunun altını çizdi. Doç. Dr. Öcal, “Ancak buradaki temel soru imalattaki bu muvaffakiyetin bugün yaygın olan hizmet kesiminde de birebir olumlu sonucu elde edip edemeyeceğidir” diye konuştu.

‘İLK OLARAK 1817 YILINDA ORTAYA ÇIKTI’

Prof. Dr. Aysen Tokol, endüstrileşme ile birlikte günlük çalışma müddetlerinin 16 saate kadar çıktığını söyledi. Bu devirde bilhassa bayanların ve çocukların çalıştırılması, makinelere yabancılık, randıman düşüklüğü ve uzun çalışma saatlerinin iş kazalarını ve meslek hastalıklarını artırdığını söyledi. Çalışma müddetlerinin düşürülmesi fikrinin birinci olarak 1817 yılında fabrika sahibi Robert Owen tarafından ortaya atıldığını söyleyen Prof. Dr. Tokol, kendi fabrikasında çalışma mühletini düşüren Owen’ın, verimliliğin arttığını tespit edince bunu milletlerarası seviyede geliştirmek için çabaladığını belirtti. Kelam konusu gayretlerin 1926’da endüstrici Henry Ford tarafından benimsendiğini söyleyen Prof. Dr. Tokol, ABD’deki Ford’un fabrikalarının 40 saatlik ve 5 günlük çalışma haftasını resmi olarak uygulayan birinci iş yerleri ortasında sayıldığını vurguladı.

Bu süreçte personel sendikalarının da 19’uncu yüzyılda çalışma müddetini 8 saate indirme, 20’nci yüzyılda ise haftada 2 gün tatil olması için efor sarf ettiklerini ve uğraşların dikkat alımlı olduğunu söyleyen Prof. Dr. Tokol, “İş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek, randımanı artırmak, işletmeler ortası rekabeti düzenlemek üzere değişik münasebetlerle başlayan ulusal uğraşlar, ILO’nun (Uluslararası Çalışma Örgütü) kabul ettiği mukavelelerle milletlerarası alanda çalışma müddetlerinin düzenlenmesinde yol gösterici olmuştur” diye konuştu. Prof. Dr. Tokol, ILO’nun birinci kontratları ortasında çalışma müddetinin azaltılması ve hafta tatili verilmesine yönelik 1921 tarihli 14 no’lu kontratın yer aldığını hatırlattı.

‘FABRİKASINI HAFTADA İKİ GÜN KAPATMAYA BAŞLADI’

Prof. Dr. Murat Anıl Mercan da haftada 7 gün çalışma sisteminin Babillilere kadar dayandığını, hafta sonu izininin ise görece yeni bir kavram olduğunu belirtti. Birinci evvelce sadece pazar günlerinin tatil olduğunu daha sonra ise evvel yarım gün olarak başlayarak cumartesi gününün de tatil edildiğini söyleyen Prof. Dr. Mercan, “ABD’de birinci kez 1908 yılında bir fabrika 5 çalışma gününe sahipti” dedi.

1926’da Henry Ford’un üretkenliği artıracağına inandığı için fabrikasını haftada iki gün kapatmaya başladığını söyleyen Prof. Dr. Mercan, o yıldan sonra da birçok sendikanın haftada beş çalışma günü talebinde bulunmaya başladığını belirtti. Bu sürecin 1940 ile 1960 ortasında dünya geneline yayıldığını söyleyen Prof. Dr. Mercan, “20. yüzyılın ünlü ekonomistlerinden olan John Maynard Keynes, 1930’larda kendi torunlarının haftada 15 saat çalışacağını öngörmüştü, yani yaklaşık iki çalışma günü. Misal bir formda 1965 yılında ABD Senatosu’ndaki bir komite de 2000 yılında haftada 14 saat çalışılacağını varsayım etmişti. Bu kestirimlerin gerçekleşmediği aşikârdır” diye konuştu.

TÜRKİYE’DE HAFTADA 4 GÜN ÇALIŞMA MÜMKÜN MÜ?

Pekala ya Türkiye? Bir gün ülkemizde haftada 4 gün çalışma ihtimali gerçeğe dönüşebilir mi? Proje hayata geçirilirse şayet ne üzere zorluklar yaşanabilir? Türkiye’deki iş hayatı 4 gün çalışma modeline hazır mı? Prof. Dr. İlknur Kılkış, haftada 4 gün çalışma modelinin Türkiye’de gerçeğe dönüşebilme ihtimalinin olmadığını söyledi. Haftalık çalışma müddeti için üst hudut 45 saat olarak belirlendiğini lakin bir alt hudut konulmadığını belirten Prof. Dr. Kılkış, haftanın en çok 6 iş günü çalışabileceği düzenlenirken en az çalışma gününe ait bir düzenlemenin olmadığını söyledi. Prof. Dr. Kılkış, “Sadece günlük çalışma mühletinin 11 saati ve gece çalışma müddetinin 7.5 saati aşmamasına ait sonlandırmalar mevcuttur” diye konuştu.

Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal da haftada 4 gün çalışma modelinin Türkiye’de hayata geçirilmesinin kısa vadede çok kolay olmadığını söyledi. Bu projenin genç nüfus ve işsizlik dikkate alındığında yeni iş imkânları yaratmak ismine olumlu olduğuna dikkat çeken Doç. Dr. Öcal, “Ama bu durumun önündeki en büyük mahzur beklenen randıman artışının gerçekleşmemesi durumunda artan maliyetlere bağlı olarak global rekabette şirketlerin kaybedeceği mukayeseli üstünlüğü olacaktır” yorumunda bulundu. “Bunun kamu tarafından finansmanını sorarsanız şayet bu da yüksek maliyete yol açacaktır” diye devam eden Doç. Dr. Öcal, projenin Türkiye’de hayata geçirilmesi için İş Kanunu’ndaki çalışma mühletleri ve müsaadelerle ilgili esaslı değişikliklerin gerekli olduğunu vurguladı.

‘OECD ORTALAMASININ ÜSTÜNDE’

Prof. Dr. Murat Anıl Mercan’ın görüşü de tıpkı Prof. Dr. İlknur Kılkış ve Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal üzere olumsuz istikamette. Prof. Dr. Murat Anıl Mercan, uzun çalışma müddetlerinin bilişsel fonksiyonlara bile ziyan verdiğini gösteren çalışmalar olduğunu ve bu çalışmalar dikkate alındığında uzun çalışma müddetlerinin göz arkası edilemeyecek kıymetli bir sorun olduğunu belirtti. “OECD bilgilerine nazaran 2019’da Türkiye’deki ortalama yıllık çalışma saati bin 712 saat ile OECD ortalamasının üstünde gerçekleşmiştir” bilgisini veren Prof. Dr. Mercan, OECD datalarına nazaran Türkiye’nin 45 saatten fazla çalışan oranında en yüksek ülkelerden biri olduğuna dikkat çekti.

Türkiye’de haftada 4 gün çalışma modelinin hayata geçirilmesinin kısa vadede çok gerçekçi bir gaye olmadığını belirten Prof. Dr. Mercan, Batılı ülkelerdeki 4 gün çalışma teşebbüslerinde sendikaların rolünün büyük olduğunu hatırlattı. Türkiye’de sendikalaşma oranının düşüklüğünün haftada 4 gün çalışma modelinin hayata geçirilmesinde bir pürüz olabileceğini söyleyen Prof. Dr. Mercan, “Türkiye’deki katı işgücü piyasası kurallarının bu tip bir dönüşüme mahzur olabileceği unutulmamalıdır” yorumunda bulundu.

GELECEKTE BİZİ NELER BEKLİYOR?

Pandemiyle birlikte meskenden çalışma hayli yaygınlaştı. Pekala meskenden çalışma alışkanlığı pandemi bittiğinde de geçerliliğini koruyabilir mi? Konuttan çalışırken fazla mesaiye kalanlar için ek bir düzenleme kelam konusu olabilir mi? Türkiye’yi gelecek 10 yılda nasıl bir çalışma hayatı dinamiği bekliyor olabilir? Prof. Dr. İlknur Kılkış, Türkiye’de uzaktan çalışma ve konuttan çalışma uygulamalarının pandemi bittiğinde de pek çok bölümde aşikâr meslek kümeleri için devam edeceğini söyledi. Son periyotta “Hibrit çalışacak eleman aranmaktadır” halinde iş ilanlarının göze çarptığını söyleyen Prof. Dr. Kılkış, Türkiye’de pek çok firmanın pandemi sonrasında da büsbütün uzaktan yahut hibrit olarak çalışmaya devam edeceğini duyurduğunu hatırlattı.

İşletmelerin uzaktan çalışmanın kârlı olduğunu fark ettiğini ve buna nazaran düzenlemeler yaptığını söyleyen Prof. Dr. Kılkış, “Pek çok iş yeri çalışma alanlarını boşaltmış ve maliyetlerini düşürmüştür. Lakin işletmeler tarafından cazip olan bu çalışma modeli çalışanlar için tıpkı derecede cazip görünmemektedir” diye konuştu. Son periyotta firmaların çalışanları için ortak çalışma alanları (coworking) kiraladığını ve çalışanların aşikâr günlerde buralarda çalışarak bir manada toplumsallaştığını söyleyen Prof. Dr. Kılkış, önümüzdeki periyotlarda çalışanların fazla mesai fiyatları, yan haklar ve konutun masraflarına iştirak talepleriyle ilgili uyuşmazlıkların çıkmasının beklendiği istikametinde ikazda bulundu.

ALMANYA’DA UZAKTAN ÇALIŞANLAR O HAKKA SAHİP

“Almanya’daki bir yargı kararında uzaktan çalışanların konutun bir odasını iş yeri haline getirmeleri nedeniyle kiranın, elektriğin, doğalgazın muhakkak bir oranını patron isteme hakkına sahip olduğuna yer verilmiştir” diyen Prof. Dr. İlknur Kılkış, iş sıhhati ve güvenliği istikametinden birtakım risklerin mevcut olduğuna dikkat çekti. Uzaktan çalışan biri için iş kazasının nasıl tanımlanacağı, patronun sorumluluğunun hudutlarının nasıl belirleneceği üzere noktaların üzerinde durulması gerektiğini hatırlatan Prof. Dr. Kılkış, “Bu noktada işyeri sonlarını açıkça tanımlayan, çalışma saatlerini belirten, tarafların hak ve yükümlülüklerinin ayrıntılı olarak düzenlendiği yazılı kontratlar değer kazanmaktadır” diye konuştu.

Kimi işletmelerin haftalık olarak çalışanları ile yaptıkları fazla mesaiye ait mutabakat dokümanı düzenlediğini söyleyen Prof. Dr. Kılkış, “Belirsizleşen çalışma saatlerine tahlil olarak sunulan ilişkiyi kesme hakkının önümüzdeki devirlerde Türkiye’de de gündeme geleceği öngörülmektedir” diye devam etti. Prof. Dr. Kılkış, önümüzdeki periyotta platform çalışmanın yaygınlaşacağını ve çalışan sayısının artacağını vurguladı.

‘BİZİM ÖNCELİKLİ MESELEMİZ…’

Prof. Dr. Murat Anıl Mercan, uzaktan çalışmanın hayatımızın bir modülü haline geldiğini söyledi. “Özellikle toplantılara yer sınırlamalarını kaldırmasıyla getirdiği yarardan vazgeçilmeyecektir” diyen Prof. Dr. Mercan, meskende harcanan ek müddet için tahminen yakın gelecekte bir düzenleme olmasa da uzun devirde düzenlemelerin kaçınılmaz olarak gerçekleştirileceğine dikkat çekti.

Türkiye’de daha fazla uzaktan çalışmanın entegre edildiği bir iş dünyası beklentisinde olduğunu söyleyen Prof. Dr. Mercan, “Ancak bizim öncelikli sıkıntımız çok uzun olan çalışma süreleridir. O alanda iyileştirmelere gereksinim duyulmaktadır” diye konuştu. Doç. Dr. Aslan Tolga Öcal ise büsbütün uzaktan ya da büsbütün iş yerinde çalışmanın kimi beyaz yakalı çalışanlar için tek tahlil olmadığı görüşünde. Fazla mesaiye kalanlar için Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde genel bir düzenleme olduğunu hatırlatan Doç. Dr. Öcal, “Burada ek bir düzenleme gereğinden çok, uzaktan çalışma sırasında gerçekleştirilen fazla mesainin kanıtlanması sorunu yaşandığını söyleyebiliriz” dedi.