Siyah beyaz sinemaları neden özlüyoruz?

Müjde Işıl – Sinema sanat kolları içinde devinimi en süratli olanı kuşkusuz… Birinci yıllarında “ömrü uzun olmayacak bir eğlence” diye tanımlanan, sesliye geçildiğinde Chaplin başta olmak üzere pek çok sinemacının “Böyle sinema olmaz” diye itiraz ettiği, akabinde renkliye geçip türlü teknolojik eklemelerle biçimlenen uzunca bir gelişme periyodundan bahsediyoruz. ‘70’lerde etkinleşip ‘90’lardan itibaren düzgünce profesyonelleşen bilgisayar efekti kullanımı derken 3D ve IMAX versiyonlar hâkim oldu. Gelişmeye kapalılık olarak algılanmasın ancak bilhassa 3D’nin gözümüze gözümüze soktuğu imajlar, çoğunlukla baş ağrısıyla sonuçlanan gösteriş tecrübesine dönüştü nihayetinde. Sinemanın görsel bir sanat olması, ona roller coaster muamelesi yapılmasını da beraberinde getirdi. Zira sürat çağındayız ve her sinema bir evvelkinden daha farklı, hızlı, şaşırtan vs. olmalı… Bu beklenti o kadar suistimal edildi ki bir hafta evvel izlediğimiz sinemanın bugün tek karesini bile hatırlamıyoruz. “İzle ve unut” isimli sinema çeşidi, resmîleşti artık sinemada. İzliyoruz, anlık keyif alıyoruz, tahminen onu da almıyoruz ve zihnimizden süratlice siliyoruz. Halbuki sinemayı bunun için bağrımıza basmamıştık! Siyah beyaz sinemalar işte bu noktada bizi sorgulamaya davet ediyor.

Her bölümün klasiği

Bu yılki Oscar’ın güçlü adaylarından Coen Kardeşler’den Joel’in yazıp yönettiği “The Tragedy of Macbeth”, Bruno Delbonnel’in manzara direktörlüğünde başarılı bir Shakespeare uyarlaması kadar siyah beyaz bir şaheser de. Delbonnel’in bir röportajında sinemanın neden siyah beyaz olduğu sorusuna verdiği yanıtta, bu seçimin zorunluluktan doğduğunu öğrenmek biraz can sıkıcı olsa da sonuç, yeterli ki işler karşıt gitmiş dedirtiyor. Joel Coen aslında İskoçya’nın Skye kentinde çekim yapmayı planlamış ancak pandemi nedeniyle bunu gerçekleştiremeyince kapalı yere yönelmiş. “Bu kaidelerde neyi, nasıl inşa edecektik? Ve birden siyah beyaz çekmek baskın hâle geldi. Zira o vakit beşerler hiçbir şeyle, hiçbir renkle ilgilenmeyecekti. Duvar yalnızca duvar olacaktı” diyor Delbonnel.

“The Tragedy of Macbeth”in usta işi manzaraları; sinemanın renklendiğinde neleri kaybettiğini, siyah beyazdaki ışık ve karanlığın zıtlığı ve ahenginin aslında sinemanın kalbi olduğunu hatırlatıyor bizlere. Daha eğlenceli olsun, renkler daha parlak görünsün, durağan olmasın vs. derken sinemanın özünün unutulduğunu hissettiriyor. Manzara idaresinin tabiattan hoş görünümler kadrajlamaya indirgendiği günümüz sinemasında ışık ve gölgenin kıymeti, siyah beyaz sinemaları izleyince zihnimize nakşediyor. Yer kullanımından karakterin ruh hâlini vurgulamaya dek sinemanın tüm inceliği ve gücü, siyah beyazın ustalıkla kullanımında bir ortaya geliyor.

Vaktin ruhu

Her şeyi yalnızca imgeye indirgemek de yanlışsız olmayabilir. Charlie Chaplin’in, Buster Keaton’ın siyah beyaz güldürülerini de hasretle anıyoruz mesela. O mizah hiç eskimiyor. Şimdinin güldürü anlayışına şaşkınlıkla bakarken 90-100 yıl öncesinin insanlarıyla birebir şeylere gülebiliyoruz. Online platformlarda ya da televizyonda siyah beyaz devirden yadigâr sinemaları izlediğimizde şimdinin çok övülen üretimlerinin aslında yıllar öncesini örnek aldığını, şimdinin dâhi muamelesi yapılan fikirlerinin o vakitlerin kıt imkanlarıyla mükemmelce anlatıldığına şahit oluyoruz.

Tahminen bunların hepsine nostalji düşkünlüğü deyip basitçe geçebiliriz lakin aslında şikâyet ettiğimizin kolaylık ve taklit; özlediğimizin ise nitelik ve saf dokunuş olduğu aşikâr. Her şey geçmişte kaldı deyip hayıflanmanın da âlemi yok. Sinema tarihinin o altın siyah beyaz yıllarından neler keşfedebilirsek, şimdiye bakış açımız da o kadar genişleyecek, zenginleşecek. Bu, hasretimizi daha da katmerleyecek lakin olsun. Hâlâ siyah beyazdan vazgeçmeyen sinemacıların varlığını bilmek, yüreğimize daima su serpecek.