Taliban idaresi altında açlık: Afganistan’da insani kriz

Taliban’ın idaresindeki Afganistan’da artan açlık, yokluk ve sefalet, dondurucu kış şartlarıyla birlikte halkın hayatta kalma gayretini daha da güçleştirdi.

Başta çocuklar olmak üzere milyonlarca Afgan, açlıktan ölme tehlikesiyle karşı karşıya. Sıhhat, eğitim ve toplumsal hizmetler çöküşün eşiğinde.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres dün BM Güvenlik Kurulu’nda verdiği brifinginde, “kaybedecek vakit kalmadı” diyerek Afganistan’daki insani yardım faaliyetlerinin finansmanı önündeki pürüzlerin kaldırılmasını istedi.

Guterres, çabucak harekete geçilmediği takdirde milyonlarca insanın hayatını kaybedeceğini söylerken ümitsizliğin daha da arttığı ülkeden kitlesel bir göç akınının yaşanabileceği ikazında bulundu.

“Yemek için çocuklarını satıyorlar”

Yaklaşık 9 milyon Afgan’ın açlıktan ölmenin eşiğinde bulunduğu ve halkının yarısından fazlasının çok açlık şartlarında hayata tutunmaya çalıştığı bilgisini paylaşan Guterres, “Kimi aileler, yemek alabilmek için çocuklarını satıyor” açıklamasını yaptı. 

Nüfusun yüzde 80’den fazlasının pak içme suyuna erişiminin olmadığı Afganistan’daki gelişmelerin “pamuk ipliğine bağlı” olduğunu vurgulayan Guterres, halk için hayatın “dondurulmuş bir cehenneme” dönüştüğünü söyledi.

Taliban tasası insani yardımları sekteye uğrattı

ABD ve NATO’nun Afganistan’dan çekilmesi ve Taliban’ın Ağustos 2021’de ülkede denetimi ele geçirmesi üzerine Afganistan’ın ülke dışındaki yaklaşık 9 milyar 500 milyon dolarlık döviz rezervi dondurulmuştu.

Taliban ile çalışmak istemeyen milletlerarası toplum, dış kaynaklara bağımlı Afganistan’a yapılan yardımlarını durdurmuş, donör devletler insani yardımlar için insan haklarına hürmet üzere muhakkak kriterler belirlemiş, bu şartların yerine getirilmesini, yardımların özgür bırakılması için koşul koşmuştu.  

Ülkenin bir insani felakete sürüklenmeye başlaması üzerine BM Güvenlik Kurulu, Aralık ayında insani yardımların yapılmasına yeşil ışık yakan bir karar almış, fakat sağlanan mali kaynakların Taliban’ın eline geçmemesini kaide koşmuştu.

Görüş ayrılıkları sürüyor

Guterres ise dün Taliban’ın denetimi ele geçirmesiyle Afganistan’ın dondurulan rezervlerinin özgür bırakılmaya başlanması, Afgan Merkez Bankası ile yine çalışmaya imkan sağlanması gerektiğini söyledi. Mali kaynakların yine Afgan iktisadına akmasına dönük yollar bulunmasını isteyen BM Genel Sekreteri Guterres, milletlerarası fonlarla hekim, öğretmen, sıhhat çalışanları üzere kamu görevlilerine maaş verilmeye başlanması, bu yolla ülke iktisadının çöküşün eşiğinden kurtarılması gerektiğini vurguladı.

BM Güvenlik Kurulu toplantısında Çin ve Rusya, Afganistan’ın döviz rezervlerinin özgür bırakılması davetini yinelerken ABD’nin BM nezdindeki Büyükelçisi Linda Thomas-Greenfield de ülkesinin Afganistan’a en çok insani yardım sağlayan ülke olmaya devam ettiğini, Biden İdaresi’nin de “Afganistan’daki likidite darlığını hafifletmeye dönük farklı seçenekleri incelemekte olduğunu” söyledi.

Oslo görüşmelerinden ne sonuç çıktı?

Afganistan’da yaşanan insani dramın gölgesinde BM Güvenlik Kurulu’nun başkanlığını yürüten Norveç’in başşehri Oslo da bu hafta üst seviye Taliban heyetiyle temaslara mesken sahipliği yaptı. Taliban yetkilileri ile birinci defa bir Avrupa başşehrinde bir ortaya gelinmiş olunması nedeniyle bu temaslar değer taşıyor.  

Taliban’ın Afgan sivil toplum temsilcileriyle masaya oturduğu Oslo görüşmelerine başkanlık eden Norveç Başbakanı Jonas Gahr, üst seviye Taliban heyetinin Norveç, ABD, Fransa ve İngiliz temsilcileriyle de direkt görüşmeler gerçekleştirdiklerini, fakat bu temasların Taliban hükümetinin resmen tanındığı manasına gelmediğini vurguladı.

Taliban ile görüşmeyi, “Onlarla konuşmalı, beklentilerimizi açıkça aktarmalıyız. Zira vahim bir insani krizin yaşanmakta olduğu Afganistan’da milyonlarca çocuk açlıktan ölme tehlikesiyle karşı karşıya” kelamlarıyla savunan Gahr, görüşmelerde rastgele bir muahede imzalanmadığını vurgulamakla birlikte “Ancak bu, bir sonuca varması muhtemelen bir sürecin başlangıcı olabilir” diye konuştu.

“Beklentilerimizi ilettik”

Milletlerarası alanda tanınma ve mali yardım arayışındaki Taliban ise Oslo görüşmelerini bu yolda elde edilmiş bir kazanım olarak nitelendiriyor.

Taliban iktidarının dışişleri bakanı pozisyonundaki Buyruk Han Muttaki, katıldığı görüşmelerin milletlerarası tanınma yolunda atılmış bir adım olduğunu savundu, “Norveç’in bize bu imkanı sağlaması başlı başına bir muvaffakiyettir zira dünya ile birebir sahneyi paylaştık” dedi. Muttaki, bu görüşmeler sayesinde Afganistan’a insani yardım verileceğinden emin olduklarını da kelamlarına ekledi.

Batılı ülke yetkilileri ise Oslo görüşmelerinde Taliban’a mali yardımların verilmesi için atılması beklenen adımların iletildiğini söylüyor.

Norveç Başbakanı Gahr, “Mart ayında 12 yaşından büyük olanlar dahil kızların tekrar okula gitmesine müsaade verilmesin beklentimizi açıkça aktardık” bilgisini paylaştı. Avrupa Birliği’nin (AB) Afganistan Özel Temsilcisi Tomas Niklasson ise “Mart ayında birinci ve lise öğretiminin tüm ülkede, hem erkek hem kızlar için başlatılmak zorunda olunduğunu söyledim” açıklamasını yaptı.

“Açık çek verilmesin”

Milletlerarası yardım kuruluşları, Afganistan’a yaptırımlar kaldırılmadığı surece sivil halka yardımların ulaştırılamayacağını, izlenen bu strateji ile yalnızca Taliban’ın değil Afgan halkının da cezalandırıldığını savunuyor.

NATO’nun eski Afganistan danışmanlarından Muhammed Şafak Hamdan ise DW’ye yaptığı açıklamada, Taliban’ın meşruiyet kazanmak için insani krizi araçsallaştırmaya çalıştığını söyleyerek “Oslo görüşmeleri, Taliban’ın memleketler arası toplumun kendileriyle diyaloga girmesini sağlama gayretine bir örnektir” dedi.

Taliban’a karşı ihtiyatlı tavrın sürdürülmesinin kıymetine vurgu yapan Hamdan, Taliban’a açık çek verilmemesi, yardımların direkt Afgan halkına yönlendirilmesi gerektiğini savundu.

Hamdan, “Afgan halkı Taliban’ı hükümetleri olarak seçmedi. Afganistan’da seçimler yapılmadığı surece Taliban’ın tanınması tartışmaya açılmamalıdır. Tüm kısımların temsil edildiği, insan haklarına hürmet gösteren çoğulcu bir hükümet kurulmalı” görüşünü kaydetti.

-16 derecede ömür uğraşı

Milletlerarası toplum Taliban ile ilgilerine ait yer arayışını sürdürürken Afganistan’da halk açlıkla boğuşuyor.

Dünya Besin Programı Afganistan Sözcüsü Şeley Takral, ağır kış şartlarındaki Afganistan’da insani bir felaket yaşanmakta olduğunu, acil mali kaynağa muhtaçlıkları olduğunu, yaşama tutunmaya çalışan halka yardım ulaştırması için vakte karşı yarışılması gerektiğini söylüyor.

Kabil’in yaklaşık 60 km güneyindeki Pul-i Alem’de Ocak ve Şubat aylarında hava sıcaklığı -16 dereceye kadar düşüyor. Dondurucu soğuklara karşın Dünya Besin Programı’nın dağıttığı un, mercimek, yağ ve tuzu alabilmek için binlerce bayan ve erkek uzun kuyruklar oluşturuyor.

Besin dağıtımını yapan Hüseyin Andiş, günde fakat 500 aileye besin yardımı yapabildiklerini söylerken, çok büyük talep olduğunu, kendilerine açlıktan yalvaranlar olduğunu, bölge halkının büyük bir çaresizlik içerisinde bulunduğunu aktarıyor.