Türkiye ile BAE ortasında yeni sayfa

Gülsen Solaker

Ülke Yöneticisi Recep Tayyip Erdoğan’ın Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ziyaretiyle iki ülke ortasındaki alakalarda açılan yeni sayfa tescillenirken, son periyotta dış siyasette Körfez ülkeleri ve Ortadoğu’da “normalleşme” adımlarının devam etmesi bekleniyor.

Başşehir Abu Dabi’de görkemli merasimlerle karşılanan Ülke Yöneticisi Erdoğan ziyaretinde “ortak gayemiz ikili münasebetlerimizi her alanda çok daha üst düzeylere taşımaktır” bildirisi verirken, BAE tarafından da “ikili bağlarda yeni ve olumlu bir sayfa açıldığı” açıklaması geldi.

Erdoğan’ın ziyaretinin birinci gününde iki ülke ortasında savunma sanayii, sıhhat, iklim değişikliği, sanayi, teknoloji, kültür, tarım, ticaret, iktisat, kara, deniz nakliyatı, gençlik, afet idaresi, meteoroloji, irtibat ve arşiv alanında 13 mutabakat imzalandı.

İki ülke ortasındaki birinci olağanlaşma adımları geçen yaz atılmıştı. Ağustos 2021’de BAE Ulusal Güvenlik Danışmanı Tahnun bin Zayed el-Nahyan’ın, Kasım 2021’de ise BAE’nin fiili önderi Abu Dabi Veliaht Prensi Muhammed bin Zayed el Nahyan’ın Ankara ziyaretleri iki ülke ortasındaki ilgilerde yeni bir sayfa açılmasında kıymetli olmuştu.

Türkiye-BAE bağlantılarında soğuk devir

DW Türkçe’ye konuşan dış siyaset gözlemcileri, BAE ile münasebetleri düzgünleştirme adımlarının yalnızca iki ülke bağlantıları açısından değil, bölgesel perspektifte de okunması gerektiğini belirtiyor.

Bu çerçevede Türkiye’nin 2011’de başlayan Arap Baharı sırasında Müslüman Kardeşler jenerasyonuna olan yakınlığının, Suudi Arabistan, BAE ve Mısır’ın başını çektiği eksenle bir çeşit “soğuk savaş” yaşamasına neden olduğu lakin geçen yıllar içinde dengelerin değiştiğini lisana getiriyorlar.

Gözlemciler, ABD Lideri Donald Trump’un seçimi kaybetmesinin Körfez ülkelerinde farklı arayışlara neden olduğuna dikkat çekerken, BAE ve Suudi Arabistan’ın Türkiye’nin en değerli bölgesel müttefiklerinden Katar’a 2017’den beri uyguladıkları ambargoyu 2021’de bitirmelerinin Türkiye ile olan kıymetli bir sorun alanını ortadan kaldırdığını tabir ediyorlar.

Geçmiş devirde Türkiye’den üst seviye yetkililer, BAE’yi başta Gülen yapılanması olmak üzere “terör örgütlerine destekle” itham etmiş ve 2016 darbe teşebbüsü nedeniyle suçlamıştı. Kabahat örgütü önderi olduğu teziyle hakkında dava açılan Sedat Peker’in BAE’den yayımladığı görüntüler da bir devir bağlantıları etkileyen bir öge olarak çok fazla gündeme gelmiş fakat Peker BAE yetkilileri tarafından uyarıldığını belirterek yayınlarını durdurmuştu.

DW Türkçe’ye konuşan milletlerarası bağlantılar uzmanı Prof. Dr. İlhan Uzgel, Türkiye ile BAE ortasında aslında somut bir sorun bulunmadığını; yani potansiyel olarak ortada problem yaratabilecek kara sonları, karasuları, güç paylaşımı, karşılıklı azınlıklar üzere hususların olmadığını söyleyerek, bu nedenle BAE ile ilgileri düzeltmenin görece daha kolay olduğunu belirtiyor.

“Körfez güvenlik şemsiyesi inşa etmeye çalışıyor”

Siyasal analist ve araştırmacı Dr. Gökhan Çınkara, BAE ile bağlantıların düzeltilmesinin farklı boyutları olduğuna işaret ederek, bu ziyaretin ve akabinde atılabilecek adımların bölgesel düzlemde ele alınmasının ehemmiyetini şu sözlerle anlatıyor:

“Türkiye’nin yükselen bu süreçte BAE ve İsrail ile bağlarına dair attığı adımları başka tutmuyorum. Bölge ülkelerinin temel gündemi İran’ın güvenlik açısından nasıl durdurulacağı. Bunun için bir Körfez İsrail ile birlikte bir güvenlik şemsiyesi inşa etmeye çalışıyor. Türkiye’nin de buna dahil olmasını istiyorlar.”

Yemen’deki İran takviyeli Husiler, Birleşik Arap Emirlikleri’ne ilişkin tesisleri yaklaşık bir ay kadar evvel balistik füze ve insansız hava araçlarıyla vurmuştu.

Çınkara, bu gelişmenin akabinde BAE’nin güvenlik tehdidine daha çok kıymet verdiğini ve İsrail ile süratli bir diplomasi trafiği yürüttüğünü hatırlatarak, şu anda bu süreçte Türkiye için Suudi Arabistan ve Mısır’la münasebetlerin nasıl düzeltileceğinin değerli olduğunu belirtiyor.

Çınkara, Erdoğan’ın BAE ziyareti ile Mısır da dahil bölge ülkelerine “Benimle muahede masasına oturursanız sizlere kapım açık, alakaları normalleştirebiliriz” bildirisi verdiğini söz ediyor.

“Dış siyasette sessiz bir dönüşüm yaşanıyor”

BAE ile başlayan bu olağanlaşma sürecinin önümüzdeki periyotta Suudi Arabistan ve Mısır üzere ülkelerle de sürdürülmesi bekleniyor.

Bu ortada Türkiye-İsrail münasebetlerinde başlayan yakınlaşma da devam ediyor. İki ülke tarafından yapılan açıklamalarda Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Büyükelçi İbrahim Kalın ve Dışişleri Bakan Yardımcısı Büyükelçi Sedat Önal’ın 16-17 Şubat’ta Filistin ve İsrail’e resmi bir ziyaret gerçekleştireceği bildirildi. Ankara, İsrail Ülke Yöneticisi Isaac Herzog’un da mart ayı ortasında Türkiye’ye gelmesini bekliyor.

Bu ülkelerin yanı sıra Yunanistan ile sürdürülen istikşafi görüşmeler, Ermenistan ile atılan karşılıklı adımlar da bu sürecin bir kesimi olarak görülüyor.

Prof. Dr. İlhan Uzgel, dış siyasette değerli bir dönüşüm yaşandığını belirterek, bunun nedenlerini şöyle özetliyor:

“Bunun iki nedeni var; birincisi içerdeki ekonomik düşünceler. İkincisi de çok sert ögelere öncelik vermek yani askeri güce çok başvurmak Türkiye’yi yalnızlığa itti. Bu sürdürülebilir bir durum değildi ve bir noktada değiştirmek gerekiyordu. Bu nedenle tedbirler alınmaya başlandı. Aslında dış siyasette sessiz bir dönüşüm yaşanıyor.”

Dr. Çınkara da Türkiye’nin yerleşik Ortadoğu siyasetine dönüş yaptığını belirterek, “Türkiye bu son adımlarla ne büsbütün Ortadoğu’dan geri çekilme ne de Katar bloğuna büsbütün yaslanma üzere bir tercihi olduğunu gösteriyor” yorumunda bulunuyor.

İlgilerde olağanlaşma nereye kadar masraf?

“Türkiye aslında kırdığını toplamaya çalışıyor” tespitinde bulunan Uzgel, lakin bunun yalnızca Türkiye’nin ve Erdoğan’ın iradesiyle şekillenen bir süreç olmayacağını ve öteki ülkelerle bağlantıları düzeltmenin BAE kadar kolay olmayabileceğini belirtiyor.

Uzgel, Türkiye’nin bölgede pek çok ülkeyi karşısına aldığını hatırlatarak, şunları söylüyor:

“Türkiye alakaları istediği vakit bozup, istediği vakit düzelten ülke her vakit olamayabilir. ‘Hadi gelin normalleşelim’ demek o kadar kolay olmayabilir, zira bunun bir de karşı tarafı var. Bu süreç uzun, sancılı ve Türkiye için problemli gidebilir.”

BAE ile olan problemlerin “yapay bir kriz” olduğunu ve bu nedenle çabuk düzeldiğini söyleyen Uzgel, Yunanistan, Mısır, İsrail üzere ülkelerle olan sürecin ise çok daha ağır ve Türkiye için sancılı geçeceğini kaydediyor.

Uzgel, AKP iktidarının 2023 seçimlerine kadar dış siyasetteki bu olağanlaşma adımlarını sürdüreceğini düşünüyor. Uzgel, bundan sonrasına dair öngörüsünü şöyle aktarıyor:

“(Türkiye bu adımları) sürdürmek zorunda, öteki seçeneği yok zati. 2020 sonundan itibaren bu rotaya girildi. Ancak Türkiye dışındaki nedenler yüzünden süreç ağır işliyor.”